Η Ευρώπη καλείται να δράσει αποφασιστικά – όχι με στρατιωτικά μέσα, αλλά μέσα από διπλωματία για την αποφυγή μιας συνολικής σύγκρουσης.

Οι πρωτοφανείς επιθέσεις του Ισραήλ στο έδαφος του Ιράν έχουν τραυματίσει σοβαρά την όποια διπλωματική προοπτική υπήρχε για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, ανοίγοντας τον δρόμο σε μια ευρύτερη περιφερειακή σύγκρουση. Αν και οι ΗΠΑ έχουν αντιδράσει, η Ευρώπη διαθέτει κρίσιμο ρόλο στην ανάσχεση της επικίνδυνης κλιμάκωσης.

Χωρίς να επιχειρείται ηθική ή νομικοπολιτική αποτίμηση των ενεργειών του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου, η παρούσα συγκυρία δημιουργεί ένα κενό στη διπλωματία — κι ενδεχομένως ένα παράθυρο ευκαιρίας.

Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν και το θεοκρατικό της καθεστώς λειτουργούσαν για πολλά χρόνια ως ανατρεπτική δύναμη μέσω της πυρηνικής τους υπόσχεσης, τη διάδοση ιδεολογιών εξτρεμισμού και την υποστήριξη πληθώρας ενόπλων ομάδων—όπως η Χεζμπολάχ στον Λίβανο, η Χαμάς στη Γάζα, οι Χούθι στην Υεμένη και σιιτικές ομάδες στο Ιράκ—δημιουργώντας ένα δίκτυο αποσταθεροποίησης στη Μέση Ανατολή.

Σε αυτό το φόντο, η Ευρώπη καλείται να δράσει αποφασιστικά – όχι με στρατιωτικά μέσα, αλλά μέσα από διπλωματία, στενή συνεργασία με θεσμούς και περιφερειακούς εταίρους, και σαφή στήριξη στη διεθνή εποπτεία για αποφυγή μιας συνολικής σύγκρουσης. 

Διπλωματική ηγεσία: Η θεσμική εμπειρία της Ευρώπης

Διπλωματική κουλτούρα και ιστορικό κεφάλαιο

Η ΕΕ έχει συστηματικές διαδικασίες διαλόγου, εμπιστοσύνης και σταθερότητας – από τη μετά-πολεμική Ευρώπη έως την ενσωμάτωση πρώην συγκρουσιακών κρατών. Αυτή η εμπειρία την καθιστά ικανή να παρέμβει με όρους θεσμικούς – π.χ. σχήματα παρακολούθησης, σχέδια σταθερότητας, οικονομική επανεκκίνηση και διακρατικές ασφαλιστικές πολιτικές.

G7: Ευρωπαϊκή κοινή γραμμή απέναντι στον Τραμπ

Στην σύνοδο G7 που ξεκίνησε στον Καναδά, ο Μακρόν, ο Μέρτς, ο Στάρμερ και ο Κάρνεϊ έχουν συγκροτήσει ενιαία ευρωπαϊκή θέση, επιδιώκοντας από τον Ντόναλντ Τραμπ σαφές σχέδιο πίεσης προς τον Νετανιάχου για κατάπαυση πυρός—όχι απλώς ψήφο σιωπηρής εμπιστοσύνης στην ισραηλινή στρατηγική . Η Βρετανία έχει ήδη αναλάβει ενεργή προσπάθεια αποκλιμάκωσης μέσω διπλωματίας.

Ο θόρυβος πίσω από τις διαπραγματεύσεις

Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις εμφανίζουν διαφορετικές προσεγγίσεις: Η Γερμανία (Μέρτς) υποστηρίζει το Ισραήλ, αλλά καλεί παράλληλα σε διπλωματία· η Γαλλία (Μακρόν), το Ην. Βασίλειο (Στάρμερ) και ο Καναδάς (Κάρνεϊ) ζητούν κοινή γραμμή για την αποτροπή κλιμάκωσης· η Ιαπωνία εκφράζει έντονη κριτική, φοβούμενη τις επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία και ενέργεια.

Ως στρατηγικές επιλογές διακρίνονται δύο δρόμοι: η αποτροπή, όπου το Ισραήλ ενισχύει τις στρατιωτικές επιθέσεις για να επανέλθει το Ιράν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, και η διπλωματία, με την πρόταση ευρωπαίων για άμεση κατάπαυση πυρός και επανεκκίνηση συνομιλιών για το πυρηνικό ζήτημα.

Από την πλευρά του Ιράν, ο ΥΠΕΞ Αραγκί δήλωσε ότι οι εκτοξεύσεις θα σταματήσουν μόλις η ισραηλινή επίθεση λήξει: «Αν η επιθετικότητα σταματήσει, σταματάμε κι εμείς».

Η στάση του Τραμπ εναλλάσσεται—υπέρ και κατά της στήριξης στο Ισραήλ, ιδίως αναφορικά με ισχυρισμούς για εμπλοκή των ΗΠΑ στις επιθέσεις—ενώ εκφράζει αισιοδοξία πως μπορεί να προέλθει συμφωνία Ιράν–Ισραήλ.

Τέλος, υπάρχουν ανησυχίες στην Ευρώπη και διεθνώς ότι η σύγκρουση μπορεί να ξεφύγει, ακόμη και να οδηγήσει σε κυβερνητικές ανατροπές· πρώην αξιωματούχοι, όπως ο Sir Richard Dearlove, πρώην επικεφαλής της ΜΙ6, προειδοποιούν για τον κίνδυνο Ισραηλινής προσπάθειας αλλαγής καθεστώτος στο Ιράν. 

Καταδίκη του Ιράν για τα πυρηνικά

Θεσμική καταδίκη και επιτήρηση

Η Ευρώπη οφείλει να καταδικάσει με απολυτότητα κάθε προσπάθεια πυρηνικού εξοπλισμού του Ιράν. Οι ισραηλινές επιθέσεις κατέστρεψαν κρίσιμες εγκαταστάσεις (Natanz, Fordow, Ισφαχάν), ενδυναμώνοντας την ανάγκη για διεθνή εποπτεία μέσω ΔΟΑΕ . Για να μην επιδεινωθεί η κρίση, απαιτείται ευρωπαϊκή συμβολή σε αξιόπιστο μηχανισμό ελέγχου. Ακολουθεί σταχυολόγηση των πιθανών επιλογών του Ιράν:

Σενάριο 1 – «Όπως η Χεζμπολάχ»

Το Ιράν εξαπολύει στοχευμένες στρατιωτικές επιθέσεις υψηλής ακρίβειας εναντίον του Ισραήλ, ισχυριζόμενο ότι ανταπέδωσε πλήρως. Ωστόσο, υπό την πίεση των ΗΠΑ και διεθνούς κοινότητας, δέχεται μια “ιδιόμορφη” κατάπαυση, αποδεικνύοντας πως – όπως η Χεζμπολάχ στο παρελθόν – δεν είχε τη δυνατότητα συντονισμένης και αποτελεσματικής αντι-επίθεσης. Οι δολοφονίες κορυφαίων στελεχών και τα συχνά στρατιωτικά πλήγματα αναγκάζουν το Ιράν σε μια προσωρινή στάση επιβίωσης. 

Σενάριο 2 – «Το Ιράν αντέχει»

Παρά τις ισραηλινές επιθέσεις σε στρατιωτική και πυρηνική υποδομή, το Ιράν αντιστέκεται, ακόμα και μέσω υποβόσκουσας δυναμικής επίθεσης με πυραύλους ή τρομοκρατικές ενέργειες. Η διεθνής πίεση και η υποστήριξη των ΗΠΑ και της Ευρώπης προς το Ισραήλ είναι βραχύβια, οδηγώντας σύντομα σε απεστασιοποίηση και απαιτήσεις κατάπαυσης. Στο κέντρο βρίσκεται η πολιτική παρέμβαση των ΗΠΑ υπό τον Τραμπ, που ωθεί προς διαπραγματεύσεις με το Ιράν, υπό το βάρος κυρώσεων και οικονομικής κατάρρευσης. Κάτω από αυτή την πίεση, η Τεχεράνη μπορεί να υποχωρήσει, αλλά μόνο με όρους που εξασφαλίζουν τη διεθνή επιβίωσή της. 

Σενάριο 3 – «Ευρύτερη περιφερειακή σύγκρουση»

Η περίπτωση κατά την οποία η Τεχεράνη κλιμακώνει τον πόλεμο με επιθέσεις σε αμερικανικούς στόχους στη Μέση Ανατολή, θεωρώντας ότι συμμετέχουν πλέον και οι ΗΠΑ. Η στενή στρατιωτική συνεργασία ΗΠΑ-Ισραήλ, σε συνδυασμό με την αντίληψη του Ιράν ότι οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν τη διπλωματία ως πρόσχημα, μπορεί να οδηγήσει σε πραγματική σύγκρουση. Μία τέτοια εξέλιξη θα μεταμόρφωνε τη σύγκρουση σε διεθνή πολεμική σύγκρουση με απρόβλεπτες και καταστροφικές συνέπειες για ολόκληρη την περιοχή.

Λύση δύο κρατών – όσον αφορά στην Παλαιστίνη και το Ισραήλ

Από τις 2 Ιουνίου 2025, ο κ. Christophe Bigot είναι ο νέος Ειδικό Εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUSR) για τη Διαδικασία Ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή.

Το καθήκον του κ. Bigot θα είναι να συμβάλει στον στόχο της ΕΕ για μια δίκαιη, διαρκή και συνολική ειρήνη στη Μέση Ανατολή, βάσει της λύσης των δύο κρατών, με το Ισραήλ και ένα δημοκρατικό, συνεχόμενο, βιώσιμο, ειρηνικό και κυρίαρχο παλαιστινιακό κράτος να ζουν παράλληλα εντός ασφαλών και αναγνωρισμένων συνόρων, απολαμβάνοντας φυσιολογικές σχέσεις με τους γείτονές τους, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Οι αρμοδιότητες του νέου Ειδικού Εκπροσώπου περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, να διευκολύνει και να διατηρεί στενές επαφές με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στη διαδικασία ειρήνευσης, ιδιαίτερα με το Ισραήλ και την Παλαιστινιακή Αρχή, σχετικούς πολιτικούς φορείς και χώρες της περιοχής, καθώς και άλλες ενδιαφερόμενες χώρες, καθώς και με τον ΟΗΕ και άλλους διεθνείς οργανισμούς, όπως η Αραβική Σύνοδος ή το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου. Θα συνεργαστεί στενά μαζί τους για τη ενίσχυση της διαδικασίας ειρήνης. 

Η Ε.Ε. μπορεί μελλοντικά να αναβαθμίσει τον διάλογο με συγκεκριμένα εργαλεία: μέτρα ανοικοδόμησης, θεσμική προστασία για το Παλαιστινιακό, κοινές ασφάλειες Ισραήλ–Παλαιστίνης, και ενοποίηση με αραβικούς εταίρους. (βλ. παλαιότερο άρθρο εδώ) 

Η πρωτοβουλία N7: Περιφερειακό μοντέλο υπό ευρωπαϊκή ομπρέλα

Ιστορική ευκαιρία

Οι τελευταίες εντάσεις μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτης ενίσχυσης της πρωτοβουλίας N7 (Ισραήλ, Αίγυπτος, Ιορδανία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Μπαχρέιν, Μαρόκο, Σουδάν πριν τον εμφύλιο), με στόχο την κανονικοποίηση και την περιφερειακή σταθερότητα. Η Ευρώπη οφείλει να υποστηρίξει την μετεξέλιξη της N7 σε θεσμική περιφερειακή ένωση.

«Αν αυτό σας φαίνεται απίστευτο, σκεφτείτε πώς η Ευρώπη, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, έβαλε τέλος σε αιώνες συγκρούσεων φέρνοντας τους πρώην αντιπάλους κοντά, μέσω θεσμών, αρχικά μέσω της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα – του προγόνου της Ευρωπαϊκής Ένωσης – και στη συνέχεια μέσω του NATO. Θα ήμουν από τους πρώτους που θα υποστήριζαν ένα NATO για τη Μέση Ανατολή”, δήλωσε ο βασιλιάς Αμπντάλα Β’ της Ιορδανίας σε συνέντευξη του Ιουνίου 2022 στο CNBC.»

Ευρωπαϊκοί ρόλοι και δράσεις

• Οικονομική χρηματοδότηση έργων υποδομής

• Θεσμική συνάντηση/αξιολόγηση μεταξύ N7 και ΕΕ

• Διπλωματική κάλυψη για πολιτικές συμφιλίωσης

• Επιστημονικές και τεχνολογικές συνεργασίες

• Επόπτευση κρίσιμων πυρηνικών εγκαταστάσεων με συνεργασία ΔΟΑΕ–ΕΕ

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να ενταθούν οι πολιτικές πρωτοβουλίες ώστε να αποτραπεί η ιρανική πυρηνική οπλοποίηση (“nuclear weaponisation”). Αντί να αποσυρθούν από τη διπλωματία, οι ισραηλινές επιθέσεις πρέπει να πυροδοτήσουν εντατική στροφή προς τη διπλωματική προσπάθεια με στόχο την άμεση αποκλιμάκωση — και να προσφέρουν ρεαλιστικό πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο που θα επιτρέψει την επαναζωογόνηση της συμφωνίας για τα πυρηνικά. Αυτό είναι ακριβώς το ζήτημα που βρίσκεται στον πυρήνα των ισραηλινών επιθέσεων.

 

Στρατηγικό πλαίσιο και προτεινόμενα βήματα 

Αποτιμώντας πολύ επιφυλακτικά την κατάσταση, οι ισραηλινές επιθέσεις κατέστρεψαν σε μεγάλο βαθμό την όποια διπλωματική βάση υπήρχε. Ο ισραηλινός στρατιωτικός αντίκτυπος στο Ιράν, με επιθέσεις που χαρακτηρίζονται πρωτόγνωρες σε έκταση και αποφασιστικότητα, ξεπερνά την απλή απάντηση σε ενδεχόμενη πυρηνική απειλή. 

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες οφείλουν να  λειτουργήσουν ως διπλωματικό ανάχωμα, δημιουργώντας τις βάσεις μίας ειρηνικής περιφερειακής ανασύνθεσης.