Μια καινοτομία του νέου Ευρωπαϊκού Συμφώνου για τον Ωκεανό.
Γράφει η Στέλλα Σοφία Κυβέλου, καθηγήτρια, εμπειρογνώμων θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού
Όπως προτείνεται από το νέο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τον Ωκεανό το οποίο εκπονήθηκε υπό τον συντονισμό του Ευρωπαίου Επιτρόπου για την Αλιεία και τους Ωκεανούς και κ.Κ.Καδή και ανακοινώθηκε στις 4 Ιουνίου 2025, η συνεργασία σε επίπεδο θαλάσσιας λεκάνης στον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (ΘΧΣ) είναι καθοριστικής σημασίας για τη διασφάλιση της συνοχής, της βιωσιμότητας και της αποτελεσματικότητας στη διαχείριση κοινών θαλάσσιων πόρων. Η συνεργασία αυτή είναι ωστόσο κρίσιμη και πλήρης προκλήσεων σε περιοχές με πολυεπίπεδες και πολύπλοκες δικαιοδοσίες, όπως η Μεσόγειος, η Βαλτική ή η Μαύρη Θάλασσα.
AdvertisementAdvertisementΑπό τα Ευρωπαϊκά όργανα, θεωρείται ότι η ενίσχυση της συνεργασίας σε επίπεδο θαλάσσιας λεκάνης μπορεί να ενδυναμώσει σημαντικά τον συντονισμό μεταξύ κρατών-μελών, εμπλεκόμενων φορέων και οικονομικών τομέων, οδηγώντας σε καλύτερη ευθυγράμμιση πολιτικών και μείωση συγκρούσεων. Είναι όμως αυτή η συνεργασία εφικτή ; Ποια θα είναι η θέση και ο ρόλος της Ελλάδας σε αυτή την προοπτική στην Ανατολική Μεσόγειο ; Αφού εκθέσουμε μερικές σκέψεις επί της αρχής αυτής της μετάβασης από την κλίμακα του κράτους μέλους στην κλίμακα της θαλάσσιας λεκάνης θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε και τις ενδεχόμενες πολιτικές επιπτώσεις της στην Ελλάδα, μια χώρα που δεν έχει δυστυχώς κατορθώσει μέχρι σήμερα, με το σημερινό καθεστώς της απολύτου σχετικής αρμοδιότητας του Κράτους μέλους, να συντάξει ένα τουλάχιστον θαλάσσιο χωροταξικό σχέδιο.
Σκέψεις για την Ενίσχυση της Συνεργασίας σε Θέματα ΘΧΣ σε Επίπεδο Θαλάσσιας Λεκάνης
Η συνεργασία σε επίπεδο θαλάσσιας λεκάνης αναμένεται προφανώς να επιτρέψει ένα συνεκτικό διασυνοριακό σχεδιασμό που αντανακλά οικολογικές, οικονομικές και γεωπολιτικές αλληλεξαρτήσεις και να δημιουργήσει κοινές πλατφόρμες γνώσης και δεδομένων για την υπέρβαση της εθνικής διακυβέρνησης που είναι συνήθως κατακερματισμένη (1). Με άλλα λόγια, αναμένονται καταφανώς συλλογικές απαντήσεις σε διασυνοριακές προκλήσεις (π.χ. κλιματική αλλαγή, θαλάσσια ρύπανση, θαλάσσια ασφάλεια) αλλά και η ενίσχυση ικανοτήτων για χώρες με περιορισμένη εμπειρία ή θεσμική ικανότητα στον ΘΧΣ. Ιδιαίτερα στην λεκάνη της Μεσογείου, δεδομένης της επιτυχίας πρωτοβουλιών όπως η Κοινότητα Πρακτικής (Community of Practice – CoP) για τον ΘΧΣ στη Μεσόγειο, η υποστήριξη θα πρέπει να επικεντρωθεί τόσο στη συνέχιση και διεύρυνση (με συμπερίληψη και άλλων εθνικών εμπειρογνωμόνων) αυτών των δράσεων όσο και στην εξερεύνηση αναδυόμενων αναγκών και διατομεακών ζητημάτων.
Πιθανές δράσεις για την Υποστήριξη της Συνεργασίας στον ΘΧΣ σε επίπεδο θαλάσσιας λεκάνης θα μπορούσαν να είναι :
Συνέχιση και Διεύρυνση των υφιστάμενων Κοινοτήτων Πρακτικής ( CoP ) ενσωματώνοντας περισσότερους εμπλεκόμενους και ενισχύοντας θεματικά εργαστήρια, όπως για την υπεράκτια ενέργεια και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, αλλά και για τις ενάλιες αρχαιότητες στο πλαίσιο πολλαπλών χρήσεων του θαλάσσιου χώρου. Για το τελευταίο αντικείμενο λειτουργεί ήδη η κοινότητα Πρακτικής HER-SEA ( www.her-sea.eu ), στο πλαίσιο ερευνητικού έργου που εκπόνησε το Πάντειο Πανεπιστήμιο με την επιστημονική ευθύνη μου και χρηματοδοτήθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ).
Πιλοτικά Διασυνοριακά Έργα ΘΧΣ
Προτείνονται έργα για κοινή διαχείριση οικοσυστημάτων, τουριστικοί ή πράσινοι διαδρόμοι και δίκτυα προστασίας της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Στόχος είναι η συνεργασία κρατών μέσω κοινών σεναρίων και στρατηγικών ασκήσεων, κυρίως στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι απαραίτητες οι κοινές υποδομές δεδομένων και η εναρμόνιση πληροφοριών.Περιφερειακά Κέντρα Γνώσης και Ικανοτήτων
Προτείνεται η ίδρυση περιφερειακών παρατηρητηρίων ΘΧΣ και η ενίσχυση προγραμμάτων ανάπτυξης ικανοτήτων. Πρέπει να επιδειχθεί συνεργασία επιστημονικών και θεσμικών φορέων μέσω κοινών ερευνών και διακρατικής επιμόρφωσης.AdvertisementΣύνδεση με τη Γαλάζια Οικονομία και την Πράσινη Συμφωνία
Ο ΘΧΣ πρέπει να ενσωματωθεί σε τομείς όπως υδατοκαλλιέργειες, ΑΠΕ και τουρισμός, λαμβάνοντας υπόψη στόχους για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα. Πρέπει να προωθηθούν πολυλειτουργικά μοντέλα χρήσεων σε περιορισμένους θαλάσσιους χώρους.Συμμετοχή Χωρών εκτός ΕΕ και Οργανισμών
Κρίνεται αναγκαίος ο διάλογος με τρίτες χώρες μέσω περιφερειακών σχημάτων (π.χ. Σύμβαση Βαρκελώνης) και η ευθυγράμμιση έργων με την εξωτερική πολιτική της ΕΕ. Ιδιαίτερη σημασία έχει η συνεργασία με τα Δυτικά Βαλκάνια και η αξιοποίηση της στρατηγικής της Μακροπεριφέρειας Αδριατικής-Ιονίου.Ψηφιακά Εργαλεία και Καινοτομίες για τον Περιφερειακό ΘΧΣ
Είναι αυτονόητο ότι όλα τα παραπάνω απαιτούν ανάπτυξη και διάχυση «ψηφιακών διδύμων» ( digital twins) στην θάλασσα και εργαλείων προσομοίωσης ΘΧΣ σε επίπεδο λεκάνης. Αιχμή αποτελούν και οι συμμετοχικές πλατφόρμες χαρτογράφησης με χρήση τεχνητής νοημοσύνης για εισροή δεδομένων και απόψεων από ενδιαφερόμενους και επίλυση συγκρούσεων. Ιδιαίτερα για την Μεσόγειο, θα πρέπει να εξετασθεί η προώθηση εργαλείων ανοικτού κώδικα για χωρικό σχεδιασμό σε πολλαπλές δικαιοδοσίες.AdvertisementΣυμπερασματικά, για να διατηρηθεί η δυναμική και να αντιμετωπιστούν νέες προκλήσεις, η συνεργασία σε επίπεδο θαλάσσιας λεκάνης στον ΘΧΣ πρέπει να εμβαθυνθεί και να διαφοροποιηθεί. Η συνεχιζόμενη υποστήριξη σε Κοινότητες Πρακτικής, ολοκληρωμένες βάσεις δεδομένων και στοχευμένα πιλοτικά έργα σε περιφερειακό επίπεδο θα είναι ζωτικής σημασίας. Ταυτόχρονα, η επέκταση της συνεργασίας ώστε να καλύπτει την κλιματική ανθεκτικότητα, την μετάβαση προς μια βιώσιμη γαλάζια οικονομία και την ψηφιακή καινοτομία, θα διασφαλίσει ότι ο ΘΧΣ θα καταστεί ακρογωνιαίος λίθος μιας συμμετοχικής, οικοσυστημικής θαλάσσιας διακυβέρνησης σε κάθε θαλάσσια λεκάνη.
Η θέση της Ελλάδας στην νέα αρχιτεκτονική ΘΧΣ στην Μεσόγειο
Είναι, νομίζουμε, καταφανές ότι η Ελλάδα δεν έχει, ως κράτος, αποκτήσει εμπειρία στην εκπόνηση θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, για λόγους που αφορούν στην αδυναμία πολιτικής προτεραιοποίησης και δυσλειτουργιών διυπουργικού συντονισμού (πχ. μεταξύ ΥΠΕΝ και ΥΠΕΞ), παρά την διακριτική υποστήριξη από πλευράς Μηχανισμού Στήριξης για τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (European MSP Platform). Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις τον Απρίλιο του 2025 η Ελλάδα εξέδωσε κάποια επίσημα έγγραφα, το έγγραφο της Εθνικής Χωρικής Στρατηγικής για τον Θαλάσσιο χώρο η οποία δεν είναι δεσμευτικού χαρακτήρα και η οποία είχε εκπονηθεί και εγκριθεί από το Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξίας το 2022 και παρέμενε επί διετία ανενεργή. Εξέδωσε επίσης ένα χάρτη με Θαλάσσιες Χωρικές Ενότητες εντός των οποίων προτείνεται να εκπονηθούν τα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια και ένα τεύχος προδιαγραφών για τα σχέδια αυτά. Κατά συνέπεια, είναι εύλογα κατανοητό το γεγονός ότι η Ελλάδα αποτελεί αδύναμο κρίκο στα ζητήματα αυτά στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο (22 χώρες της ΕΕ έχουν ήδη εκπονήσει και εγκρίνει θαλάσσια Χωροταξικά σχέδια). Θεωρούμε λοιπόν ότι η συνεργασία για τον ΘΧΣ σε επίπεδο θαλάσσιας λεκάνης θα προσθέσει επιπλέον πολυπλοκότητα και θα θέσει την Ελλάδα σε ρόλο μάλλον παρατηρητή και όχι ενεργού και ισότιμου εταίρου.
Απαιτείται λοιπόν με κατεπείγοντα τρόπο η χώρα να προχωρήσει σε ένα τουλάχιστον θαλάσσιο χωροταξικό σχέδιο προκειμένου να μπορεί να δομήσει την απαιτούμενη τεχνογνωσία που θα την καταστήσει ισότιμο εταίρο στο θέμα αυτό στην θαλάσσια λεκάνη της Μεσογείου και ιδιαιτέρως της Ανατολικής Μεσογείου. Τολμούμε να πούμε ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να έχει ηγετικό ρόλο σε αυτή την νέα διαδικασία. Αυτό όμως προϋποθέτει υπέρβαση όλων των μέχρι σήμερα αγκυλώσεων.
AdvertisementΘα προτείναμε την κατά προτεραιότητα ανάπτυξη με πρωτοβουλία της χώρας μας, κοινών θαλάσσιων υποδομών δεδομένων στην Ανατ.Μεσόγειο, με έμφαση στην εναρμόνιση περιβαλλοντικών και κοινωνικοοικονομικών συνόλων δεδομένων. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας σε συνεργασία με το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης θα πρέπει να επωμισθεί και με αυτή την πολύ σημαντική για τη χώρα μας εργασία που μπορεί να βγάλει κυριολεκτικά την Ελλάδα από την αδράνεια και τον κίνδυνο απώλειας κυριαρχικών δικαιωμάτων. Για να προστατεύσουμε τον πλούτο και τα δικαιώματά μας πρέπει πρωτίστως να τα γνωρίζουμε !
- Βλ. Στ.Κυβέλου, Θαλάσσια Πάρκα χωρίς Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό ; https://www.militaire.gr/thalassia-parka-choris-thalassio-chorotaxiko-schediasmo-mia-episfalis-kyvernitiki-praktiki/
Advertisement
