Η Αυστραλία αναδεικνύεται σε κομβικό παίκτη στη γεωπολιτική σκακιέρα — όχι μόνο ως παραγωγός σπάνιων γαιών, αλλά και ως στρατηγική «γέφυρα» ανάμεσα στη Δύση και την Ασία.

Οι πρόσφατες εξελίξεις γύρω από τη  συμφωνία[1] – ιστορικής σημασίας,  μεταξύ Τραμπ και Ζελένσκι για τα ορυκτά και τις σπάνιες γαίες της Ουκρανίας συνιστούν ένα από τα πλέον καθοριστικά διπλωματικά γεγονότα της περιόδου, με άμεσες συνέπειες τόσο στην οικονομία όσο και στη γεωπολιτική ισορροπία της Ανατολικής Ευρώπης. 

Πέρα από την ισχύ και τη γεωπολιτική σημειολογία που αναδεικνύει, η συμφωνία υπογραμμίζει τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι Σπάνιες Γαίες (Rare Earth Elements – REEs) στη διεθνή σκακιέρα, ιδίως σε μια εποχή αυξημένου ανταγωνισμού για τον έλεγχο των στρατηγικών πρώτων υλών. Η σημασία τους στην παγκόσμια οικονομία και τεχνολογία είναι τεράστια, καθώς αποτελούν βασική πρώτη ύλη για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την πράσινη μετάβαση και την άμυνα. 

Τι είναι οι Σπάνιες Γαίες: 

Οι Σπάνιες Γαίες (εφεξής REEs) είναι μια ομάδα 17 χημικών στοιχείων του περιοδικού πίνακα, που περιλαμβάνει τα 15 μέταλλα της σειράς των λανθανίδων (από το λανθάνιο έως το λουτέτσιο), καθώς και το ύττριο και το σκάνδιο. Παρά την ονομασία τους, δεν είναι τόσο σπάνιες στον φλοιό της Γης, αλλά σπάνια απαντώνται σε εκμεταλλεύσιμες συγκεντρώσεις. 

Οι REEs[2] αποτελούν θεμέλιο λίθο για σύγχρονες τεχνολογίες, από smartphones, τεχνητή νοημοσύνη ( AI)  και ανεμογεννήτριες έως οπλικά συστήματα. Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζουν παρόμοιες φυσικές και χημικές ιδιότητες και είναι απαραίτητα για την κατασκευή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, όπως ηλεκτρονικά, κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρικά οχήματα, ανεμογεννήτριες, οθόνες LED, μαγνήτες υψηλής απόδοσης, πυραυλικά συστήματα, ραντάρ και άλλες στρατιωτικές και βιομηχανικές εφαρμογές.  

Η διαχείρισή τους έχει εξελιχθεί σε κομβικό παράγοντα διεθνούς ισχύος, με την Κίνα να κατέχει ηγεμονικό ρόλο στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού.  Να τονιστεί πως η Κίνα έχει δεχθεί κριτική για χαλαρή περιβαλλοντική ρύθμιση και κοινωνικά προβλήματα στις περιοχές εξόρυξης καθώς αφήνει ένα ισχυρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα λόγω παραγωγής τοξικών αποβλήτων, ραδιενεργών υποπροϊόντων (π.χ. θόριο), χρήσης τεράστιων ποσοτήτων νερού και καταστροφή τοπικών οικοσυστημάτων. 

Όμως, η  αυξανόμενη γεωπολιτική αστάθεια και η εξάρτηση της Δύσης από την Κίνα στον τομέα των σπάνιων γαιών ώθησαν την Αυστραλία να αναθεωρήσει τη στρατηγική της και να υιοθετήσει μια πιο ενεργή και αυτόνομη πολιτική και στη λήψη μέτρων ενίσχυσης της εγχώριας παραγωγής, διύλισης και αποθήκευσης των εν λόγω υλικών. Η απόφαση αυτή αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου στρατηγικής διαφοροποίησης και επιδιώκει να μετατρέψει την Αυστραλία σε αξιόπιστο προμηθευτή για τους δυτικούς συμμάχους της, ενισχύοντας παράλληλα την οικονομική της ανθεκτικότητα απέναντι στην κινεζική κυριαρχία στον συγκεκριμένο τομέα. 

Πρωταγωνίστριες χώρες εξόρυξης REEs 

Μολονότι πολλές χώρες διαθέτουν αποθέματα σπάνιων γαιών (REEs), μόνο λίγες έχουν αναπτύξει την απαραίτητη τεχνογνωσία και υποδομές για την εμπορική τους εκμετάλλευση. 

Η Κίνα κυριαρχεί παγκοσμίως στον τομέα, κατέχοντας τα μεγαλύτερα κοιτάσματα (κυρίως στην επαρχία Ιννέρ  στη Μογγολία) και ελέγχοντας περίπου το 60-70% της εξόρυξης και σχεδόν το 90% της διύλισης και επεξεργασίας, χάρη σε μακροχρόνιες επενδύσεις. 

Η Αυστραλία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός, με βασική την εταιρεία Lynas, που εξορύσσει στο Mount Weld και διυλίζει στη Μαλαισία, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στη διαφοροποίηση της δυτικής αλυσίδας εφοδιασμού. 

Στις ΗΠΑ, το μεταλλείο Mountain Pass αποτελεί τη βασική πηγή REEs, αλλά η χώρα εξακολουθεί να εξαρτάται από την Κίνα για επεξεργασία, αν και γίνονται προσπάθειες για ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής. Τέλος, περιοχές όπως η Αφρική, η Μογγολία και η Βραζιλία διαθέτουν σημαντικά αποθέματα, όμως αντιμετωπίζουν προκλήσεις όπως πολιτική αστάθεια, περιβαλλοντικά ζητήματα και περιορισμένες επενδύσεις. 

Γεωπολιτική Κυριαρχία της Κίνας στην εκμετάλλευση των REEs 

Η συγκέντρωση της παραγωγής σε λίγες χώρες και κυρίως στην Κίνα καθιστά τις σπάνιες γαίες στρατηγικό «όπλο» σε παγκόσμιες εμπορικές και γεωπολιτικές συγκρούσεις.  Η Κίνα ελέγχει περίπου το 90% της παγκόσμιας δυναμικότητας διύλισης σπάνιων γαιών, γεγονός που της προσδίδει μονοπωλιακή επιρροή. Η πρόσφατη απόφαση του Πεκίνου να περιορίσει εξαγωγές επτά κρίσιμων στοιχείων καταδεικνύει τη στρατηγική χρήση των REEs ως εργαλείο οικονομικής και διπλωματικής πίεσης. 

Η εξάρτηση της Δύσης – ΗΠΑ, ΕΕ και Ιαπωνίας – από κινεζική παραγωγή αποτελεί σημαντικό στρατηγικό ρίσκο, ιδίως σε τομείς υψηλής τεχνολογίας και άμυνας. Ως εκ τούτου, η  Δύση προσπαθεί να δημιουργήσει εναλλακτικές πηγές, να επενδύσει στην ανακύκλωση REEs και να αναπτύξει νέες τεχνολογίες εξαγωγής με χαμηλότερο περιβαλλοντικό κόστος. 

Η επιρροή της στη συγκεκριμένη αγορά της δίνει τη δυνατότητα να ελέγχει όχι μόνο την προσφορά αλλά και να επηρεάζει την παγκόσμια τιμολόγηση και τις νομισματικές πρακτικές. Ειδικότερα, φιλοδοξεί να ενισχύσει το διεθνές κύρος του νομίσματός της και να εδραιώσει την επιρροή της μέσα από προτάσεις όπως η σύνδεση των τιμών REEs με τον χρυσό ή οι συναλλαγές σε γουάν, μια στρατηγική αυτή θυμίζει την πολιτική του ΟΠΕΚ  (Οργανισμός Πετρελαιοεξαγωγικών Κρατών) για το πετρέλαιο και καταδεικνύει την πρόθεση του Πεκίνου να καθορίζει τους όρους του παιχνιδιού στην αγορά πρώτων υλών.

Η Αυστραλία ως αναδυόμενη δύναμη στις REEs 

Η αυστραλιανή κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα επενδύσει 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια Αυστραλίας για τη δημιουργία στρατηγικού αποθέματος κρίσιμων ορυκτών, με έμφαση στις σπάνιες γαίες, εφόσον κερδίσει τις επερχόμενες εκλογές. Η πρωτοβουλία αυτή έρχεται ως απάντηση στις εμπορικές εντάσεις με την Κίνα, η οποία επέβαλε πρόσφατα περιορισμούς στις εξαγωγές επτά στοιχείων σπάνιων γαιών που είναι απαραίτητα για την παραγωγή προηγμένων τεχνολογιών, όπως ηλεκτρικά οχήματα, μαχητικά αεροσκάφη και ρομπότ. Η απόφαση εντάσσεται ενίσχυση στρατηγικών συνεργασιών με ΗΠΑ, Ιαπωνία και ΕΕ στο πλαίσιο του ευρύτερου σχεδίου “Future Made in Australia”, μέσω του οποίου η χώρα φιλοδοξεί να καταστεί βασικός παγκόσμιος παίκτης στις αλυσίδες εφοδιασμού υψηλής τεχνολογίας. 

Στόχοι και Προκλήσεις για την κυβέρνηση της Αυστραλίας 

Ο βασικός στόχος είναι η μείωση της εξάρτησης από την Κίνα, η οποία σήμερα κυριαρχεί στη διύλιση και εμπορική αξιοποίηση των REEs. Η Αυστραλία διαθέτει από τα μεγαλύτερα αποθέματα στον κόσμο, όμως η περιορισμένη επεξεργαστική της ικανότητα μέχρι σήμερα την καθιστούσε απλώς προμηθευτή πρώτων υλών προς… την Κίνα. 

Ωστόσο, η στρατηγική αυτή στροφή της Αυστραλίας δεν είναι χωρίς ρίσκα. Η χώρα εξακολουθεί να παρουσιάζει τεχνολογική υστέρηση, καθώς η Κίνα διαθέτει πλεονέκτημα δεκαετιών τόσο σε τεχνογνωσία όσο και σε βιομηχανική κλίμακα στον τομέα των σπάνιων γαιών. Παράλληλα, η διαδικασία διύλισης είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρα και επιβαρυντική για το περιβάλλον, γεγονός που δημιουργεί αντιδράσεις από περιβαλλοντικές οργανώσεις και τοπικές κοινότητες. Επιπλέον, η ανάγκη διατήρησης διπλωματικής ισορροπίας αποτελεί σημαντική πρόκληση, καθώς η Αυστραλία συνεχίζει να εξάγει μεγάλες ποσότητες σπάνιων γαιών προς την Κίνα και δεν επιθυμεί να προκαλέσει άμεση ρήξη στις εμπορικές σχέσεις της με τον ασιατικό γίγαντα. 

Το Γεωπολιτικό αποτύπωμα εκμετάλλευσης των REEs 

Η παγκόσμια μάχη για τις σπάνιες γαίες αντικατοπτρίζει τη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα, στην οποία η τεχνολογία και οι πρώτες ύλες συνδέονται άρρηκτα με την άσκηση ισχύος και την εθνική ασφάλεια. 

Η Αυστραλία αναδεικνύεται πλέον σε κομβικό παίκτη στη γεωπολιτική σκακιέρα — όχι μόνο ως παραγωγός σπάνιων γαιών, αλλά και ως στρατηγική «γέφυρα» ανάμεσα στη Δύση και την Ασία. Η κίνηση της Καμπέρας έχει ιδιαίτερη βαρύτητα στο διεθνές σκηνικό. Η στροφή της Αυστραλίας συμπίπτει με τις προσπάθειες των ΗΠΑ και της ΕΕ να διαμορφώσουν “φιλικές αλυσίδες εφοδιασμού” που θα ενισχύσουν τη βιομηχανική τους κυριαρχία και θα θωρακίσουν την τεχνολογική τους ανεξαρτησία. Άλλωστε, η  πρόσφατη συμφωνία  Η.Π.Α. – Ουκρανία δείχνει τις προθέσεις του πλανητάρχη προς τον έλεγχο REEs. 

Επίσης,  κομβικό ρόλο διαδραματίζει και η ιστορική συμφωνία AUKUS, μεταξύ Αυστραλίας, Ηνωμένου Βασιλείου και ΗΠΑ που στοχεύει στην αντιμετώπιση της κινεζικής επιρροής στον Ινδο-Ειρηνικό και στην ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της Αυστραλίας μέσω προηγμένων τεχνολογιών και πυρηνικών υποβρυχίων. Η συμφωνία εστιάζει σε δύο κύριους πυλώνες: την απόκτηση πυρηνικών υποβρυχίων και την κοινή ανάπτυξη προηγμένων στρατιωτικών τεχνολογιών, όπως κβαντικές τεχνολογίες, τεχνητή νοημοσύνη και υπερηχητικά συστήματα. Αυτές οι τεχνολογίες εξαρτώνται κρίσιμα από την ασφαλή πρόσβαση σε κρίσιμα μέταλλα, ιδιαίτερα τα σπάνια μεταλλεύματα, που είναι απαραίτητα για την παραγωγή αμυντικών συστημάτων, ηλεκτρονικών και τεχνολογιών ενέργειας. Ο έλεγχος της Κίνας στην παγκόσμια προμήθεια και επεξεργασία REEs, δημιουργεί  στρατηγική αδυναμία  για την Αυστραλία και τους εταίρους του AUKUS[3]. 

Η πολιτική επιλογή της Αυστραλίας ως βασικό προμηθευτή REEs προωθήθηκε από τον Αμερικανό Πρόεδρο, Ντόναλτ Τραμπ, ο οποίος σημειωτέων στην προσπάθεια του να αποδυναμώσει την Κίνα, προώθησε επιθετικές στρατηγικές για την εξασφάλιση των κρίσιμων ορυκτών, όπως ήταν η  απόπειρα αγοράς της Γροιλανδίας ή η εμπλοκή του σε διαπραγματεύσεις  κατάπαυσης του πολέμου στην Ουκρανία  με τις Η.Π.Α. να διεκδικούν τον έλεγχο  ουκρανικών κοιτασμάτων.

Τελικά , η Αυστραλία αναδείχθηκε ως ο πιο αξιόπιστος και στρατηγικός εταίρος για τις ΗΠΑ και η απόφαση της να επενδύσει έντονα στα σπάνια μεταλλεύματα (REE) συνδέεται στενά με τη συμφωνία AUKUS, τόσο στρατηγικά όσο και οικονομικά. Άλλωστε, υπάρχει ισχυρή πίεση να ενταχθούν τα σπάνια μεταλλεύματα ως «τρίτος πυλώνας» της AUKUS, ώστε να διασφαλιστεί η ανθεκτικότητα των συμμαχικών αλυσίδων εφοδιασμού, με την Αυστραλία να αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο και να συνεργάζεται στενά με άλλους εταίρους όπως ο Καναδάς και η Ιαπωνία. 

Επίλογος 

Εν κατακλείδι, σε ένα περιβάλλον ταχύτατων γεωπολιτικών ανακατατάξεων, ραγδαίας τεχνολογικής προόδου – με αιχμή την τεχνητή νοημοσύνη – και αυξανόμενων απαιτήσεων για στρατιωτικά και ενεργειακά κρίσιμα υλικά, οι σπάνιες γαίες αναδεικνύονται ως το νέο «δισκοπότηρο» της παγκόσμιας ισχύος. Η διαχείρισή τους δεν αφορά πλέον μόνο την οικονομία, αλλά επαναπροσδιορίζει τις ισορροπίες ισχύος και αναδιαμορφώνει τις στρατηγικές συμμαχίες στο σύγχρονο διεθνές σύστημα. 

Η Αυστραλία διαθέτει τα εχέγγυα να αμφισβητήσει την κινεζική κυριαρχία στον τομέα των σπανίων γαιών και να αναδειχθεί σε παγκόσμιο ηγέτη. Ωστόσο, βρίσκεται αντιμέτωπη με κρίσιμες προκλήσεις, όπως η έλλειψη επαρκών υποδομών διύλισης, το υψηλό κόστος παραγωγής, το αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο και οι εύθραυστες διπλωματικές ισορροπίες. Βρίσκεται, έτσι, μπροστά σε μια ιστορική πρόκληση και ευκαιρία: να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα, ενισχύοντας την ασφάλεια και την τεχνολογική αυτονομία του δυτικού κόσμου. 

Την ίδια στιγμή, οι ΗΠΑ υπό την προεδρία Τραμπ επιδιώκουν να προλάβουν τις εξελίξεις και να περιορίσουν τη δυναμική της Κίνας στον τομέα των σπανίων γαιών, αξιοποιώντας κάθε διαθέσιμο μέσο, όπως καταδεικνύει και η πρόσφατη συμφωνία ΗΠΑ–Ουκρανίας. 

Το αν τελικά η δύση επιτύχει να ελέγξει την Κίνα  και να επικρατήσει παγκοσμίως στον έλεγχο των REEs,  και  να επανακαθορίσει τις διεθνείς συμμαχίες , συνιστούν κρίσιμα διακυβεύματα για το άμεσο μέλλον καθώς οι γεωπολιτικές εξελίξεις είναι ραγδαίες, συχνά απρόβλεπτες ως προς τη νέα αρχιτεκτονική ισχύος στον πλανήτη.

 

 

[1] https://www.bbc.com/news/articles/c5ypw7pn9q3o

 

[2] https://profession.americangeosciences.org/society/intersections/faq/what-are-rare-earth-elements-and-why-are-they-important/

 

[3] Ομιλήτρια  με εισήγηση: “Πως διαμορφώνονται οι διατλαντικέςσχέσεις μετά την Συμφωνία AUKUS και την τη Στρατηγική της ΕΕ με την περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού (EU Indo-Pacific Strategic)” ,

στο Ετήσιο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Διεθνούς Δικαίου &Διεθνών Σχέσεων ( ΕΕΔΔΣ) με θέμα του συνεδρίου .Σύγχρονες προκλήσεις στη ΔιεθνήΔικαιοταξία Συγκλίσεις- Αποκλίσεις., που διοργανώθηκε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στις 3-5 Ιουνίου 2022.