Plus: Πώς ενισχύουμε έμπρακτα την αυτοπεποίθηση του παιδιού και τι κάνουμε στην περίπτωση που τα πράγματα δεν πάνε κατ' ευχήν. Ειδικός έχει για εμάς όλες τις απαντήσεις.
Σήμερα, Παρασκευή 30 Mαΐου, οι μαθητές δίνουν το πρώτο μάθημα των Πανελλαδικών εξετάσεων. Oρισμένοι υποψήφιοι προετοιμάζονται ακόμα και δύο χρόνια για αυτή τη μέρα. Φυσικά στο πλάι τους σταθήκαμε και εμείς οι γονείς ή οι φροντιστές τους και άλλα αγαπημένα πρόσωπα. Υλικά και ηθικά. Δεν είναι λοιπόν κρίμα να χάσουμε το παιχνίδι στην γραμμή του τερματισμού;
Οι περισσότεροι/ες μαθητές/τριες βρίσκονται αυτή τη στιγμή στο απόγειο του άγχους τους. Και ακόμα και να μην έχουμε κακή πρόθεση, κάθε μας κουβέντα ενδέχεται σε αυτή την κρίσιμη καμπή να τους κοστίσει πολύ ακριβά. Προκειμένου όλα να πάνε από την πλευρά μας όσο το δυνατόν καλύτερα, ο Ανδρέας Βαγιόπουλος, κοινωνικός λειτουργός στον Τομέα Κοινωνικής Πρόνοιας του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και ψυχοθεραπευτής μοιράζεται μαζί μας απλούστατα tips, που ωστόσο έχουν τρομερά σημαντικό αντίκτυπο στην εύθραυστη ψυχική υγεία του εφήβου.
Τι δεν πρέπει να πούμε, πώς θα βοηθήσουμε την κατάσταση με πρακτικούς τρόπους, τι κάνουμε αν το πρώτο μάθημα δεν πάει και τόσο καλά; Ο κ. Βαγιόπουλος έχει για εμάς όλες τις απαντήσεις.
Φράσεις που λέμε για να ενθαρρύνουμε τον μαθητή αλλά πετυχαίνουμε το εντελώς ανάποδο
«Η εσωτερική και εξωτερική πίεση για καλές επιδόσεις, ο φόβος για το τι θα γίνει αν αποτύχουν, οι προσδοκίες από γονείς και δασκάλους φτιάχνουν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ, που οξύνει την ευερεθιστότητα των μαθητών. Ιδίως τώρα που έχουν φτάσει πια στην τελική ευθεία. Και ενώ συνήθως γονείς και φροντιστές θέλουμε μόνο το καλύτερο για το παιδί μας, μπορεί άθελά μας να λέμε φράσεις που όχι μόνο δεν βοηθούν, αλλά κάνουν τα πράγματα χειρότερα», προειδοποιεί ο Ανδρέας Βαγιόπουλος και εστιάζει κυρίως στις εξής:
«Αυτή είναι η πιο σημαντική στιγμή της ζωής σου»
«Αν δεν τα καταφέρεις τώρα, χάνεις την ευκαιρία σου»
«Ξέρω ότι μπορείς. Μην με απογοητεύσεις»
Advertisement«Διάβασε λίγο ακόμα, τώρα δεν είναι ώρα για ξεκούραση»
«Όλοι περιμένουμε από εσένα να τα πας καλά»
«Αν και αυτά τα λόγια λέγονται με πρόθεση ενθάρρυνσης, ελλοχεύει ο κίνδυνος να επιβαρύνουν τον ψυχισμό του παιδιού. Ο μαθητής ίσως θεωρήσει πως μια ενδεχόμενη αποτυχία θα σημαίνει ότι απογοήτευσε τους πάντες και αυτό είναι τρομακτικό», συμπληρώνει ο Κ. Βαγιόπουλος.
Η επικοινωνία με την οικογένεια για παροχή συναισθηματικής στήριξης χωρίς πίεση και η αποφυγή δραματοποιημένων προσδοκιών είναι κρίσιμες. Το ζητούμενο δεν είναι μόνο η επιτυχία, αλλά και η διατήρηση της ψυχικής ανθεκτικότητας του εφήβου
Ανδρέας Βαγιόπουλος
Τι λέμε δηλαδή αντί για αυτές τις φράσεις;
«Σε εμπιστεύομαι. Κάνε αυτό που μπορείς»
«Η αξία σου δεν κρίνεται από ένα γραπτό»
«Το σημαντικό είναι ότι προσπάθησες κι αυτό μετράει πολύ»
Advertisement
Αυτά σύμφωνα με τον ειδικό θα βοηθήσουν το παιδί να αντέξει την πίεση και να συνεχίσει με θάρρος.
Πως θα ενισχύσουμε έμπρακτα τον μαθητή την προηγούμενη της κάθε εξέτασης
«Η έμπρακτη στήριξη προς τον μαθητή οφείλει να είναι πολυεπίπεδη. Πρώτα απ’ όλα, είναι σημαντικό να τον ενθαρρύνουμε να διατηρεί τη ρουτίνα του: Η σταθερότητα στον ύπνο, στη διατροφή και στο πρόγραμμα μελέτης συμβάλλει στην καλύτερη γνωστική λειτουργία και στη μείωση του άγχους. Η δημιουργία ενός ρεαλιστικού πλάνου μελέτης με διαλείμματα και περιθώριο για ξεκούραση είναι ουσιώδης», μας συμβουλεύει ο ειδικός.
«Σε συναισθηματικό επίπεδο, η αποδοχή των συναισθημάτων του μαθητή χωρίς κριτική είναι θεμελιώδης. Φράσεις όπως ”είναι φυσιολογικό να αγχώνεσαι” ή ”είμαι εδώ αν θέλεις να μιλήσεις” δημιουργούν ένα ασφαλές πλαίσιο και αυξάνουν την πιθανότητα επιτυχίας. Παράλληλα, είναι χρήσιμο να ενισχυθεί η αυτοεκτίμησή του μέσω αναγνώρισης της προσπάθειας και όχι μόνο της απόδοσης: ”Εκτιμώ πόσο προσπαθείς” ή ”η αξία σου δεν κρίνεται από μια εξέταση”. Επιπλέον, οι τεχνικές χαλάρωσης όπως η βαθιά αναπνοή, ο οραματισμός και η καθοδηγούμενη φαντασία μπορούν να εισαχθούν ως εργαλεία αυτορρύθμισης. Ο ψυχολόγος, ο κοινωνικός λειτουργός, ο ψυχοθεραπευτής μπορεί επίσης να εκπαιδεύσει τον μαθητή σε δεξιότητες διαχείρισης άγχους και τεχνικές νοερής προετοιμασίας, μειώνοντας το φόβο της αποτυχίας.
Τέλος, η επικοινωνία με την οικογένεια για παροχή συναισθηματικής στήριξης χωρίς πίεση και η αποφυγή δραματοποιημένων προσδοκιών είναι κρίσιμες.
Διότι το ζητούμενο δεν είναι μόνο η επιτυχία, αλλά και η διατήρηση της ψυχικής ανθεκτικότητας του εφήβου», μας προτρέπει ο κ. Βαγιόπουλος.
Το παιδί γύρισε από μια γραπτή εξέταση και δεν τα πήγε όπως προσδοκούσε: Πώς του δίνουμε το κουράγιο να εμφανιστεί στο επόμενο μάθημα με αυτοκυριαρχία
«Η πρώτη αντίδρασή μας ενήλικα πρέπει να είναι υποστηρικτική κι όχι διορθωτική ή κριτική. Η ενεργητική ακρόαση με ερωτήσεις όπως ”θέλεις να μου πεις πώς ένιωσες;” βοηθά το παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του απαλλαγμένο από τον φόβο απόρριψης. Την ίδια στιγμή είναι κρίσιμο να αποφύγουμε φράσεις όπως ”δεν πειράζει, όλα καλά”, οι οποίες, ενώ έχουν καλό σκοπό, ακυρώνουν τα συναισθήματα του μαθητή. Αντίθετα, η επικύρωση του βιώματος με εκφράσεις όπως ”καταλαβαίνω ότι νιώθεις απογοητευμένος, όμως έδωσες τον καλύτερό σου εαυτό” προσφέρει ψυχολογική ασφάλεια», μας ενθαρρύνει ο Ανδρέας Βαγιόπουλος και συμπληρώνει πως «Στη συνέχεια, μπορεί να γίνει επαναπλαισίωση της εμπειρίας με λόγια όπως ”Μια δύσκολη στιγμή δεν καθορίζει την πορεία σου , έχεις μπροστά σου ευκαιρίες να δείξεις τι αξίζεις”. Η ενίσχυση της αυτοαποτελεσματικότητας ,είναι βασικός στόχος. Για αυτό υπενθυμίζουμε στο παιδί τις προηγούμενες επιτυχίες και την αξία της προσπάθειας με φράσεις όπως ”θυμήσου πώς τα κατάφερες στα προσομοιωτικά τεστ” ή ”έχεις τις δεξιότητες και μια δυσκολία δεν αρκεί για να το αλλάξει αυτό”».
Σε πρακτικό επίπεδο τώρα, ο ειδικός κρίνει σκόπιμη την από κοινού διαμόρφωση ενός ρεαλιστικού πλάνου για την επόμενη εξέταση και την εισαγωγή τεχνικών αυτορρύθμισης όπως η χαλάρωση και οι αναπνοές. Η θετική ψυχολογία προτείνει επίσης την καλλιέργεια αισιοδοξίας μέσα από ερωτήσεις όπως: «Τι θα κάνεις διαφορετικά την επόμενη φορά που θα σε κάνει να νιώσεις καλύτερα;».
Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως τελικός στόχος είναι ο μαθητής να διατηρήσει την πίστη στον εαυτό του, να δει την αποτυχία ως μέρος της μαθησιακής διαδικασίας και να προχωρήσει με συναισθηματική ευελιξία και αυτοπεποίθηση.
Εξετάσεις τέλος – «Μission accomplished»: Πώς βοηθάμε τον έφηβο να αποσυμπιεστεί από το στρες μιας χρονιάς γεμάτης αγωνία
Ο ρόλος του υποστηρικτικού ενήλικα εδώ είναι να δημιουργήσει μια περίοδο αποφόρτισης χωρίς απαιτήσεις, με έμφαση στην ξεκούραση, την αναγνώριση της προσπάθειας και την επανασύνδεση με τον εαυτό.
Για να το πετύχουμε ο Ανδρέας Βαγιόπουλος έχει για εμάς έναν οδηγό αποφόρτισης σε 5 απλά βήματα
- 1. Δημιουργούμε μια ζώνη ξεκούρασης και όχι άμεσης δράσης αποφεύγοντας φράσεις όπως:
«Και τώρα τι θα κάνεις;»
«Πρέπει να αρχίσουμε να κοιτάμε σχολές/αποτελέσματα»
- Αντίθετα προτιμούμε φράσεις όπως
«Τώρα είναι η ώρα να πάρεις μια βαθιά ανάσα»
«Έχεις κάθε δικαίωμα να ξεκουραστείς, το αξίζεις»
- 2. Δίνουμε χώρο για συναισθήματα
Δεν περιμένουμε από τη μια μέρα στην άλλη ο μαθητής να γίνει η προσωποποίηση της χαράς. Ο έφηβος μπορεί να νιώθει κούραση, αίσθηση κενού, σύγχυση ή ανησυχία. Όλα αυτά είναι απολύτως φυσιολογικά και με
φράσεις ενίσχυσης όπως ”Είναι φυσιολογικό να νιώθεις περίεργα τώρα. Πολλοί νιώθουν άδειοι όταν τελειώνει κάτι τόσο μεγάλο», θα δείξουμε ότι αφουγκραζόμαστε την κατάσταση και δεν πιέζουμε προς καμία κατεύθυνση.
- 3. Ενεργοποιούμε ξανά τις πηγές ευχαρίστησης
Πώς; Ενθαρρύνοντας το παιδί να κάνει όσα είχε στερηθεί: Να δει τους φίλους του, να κοιμηθεί, να ακούσει μουσική, να πάει εκδρομές, να δει κινηματογράφο. Κι αν το ίδιο το παιδί επειδή νιώθει ακόμα σύγχυση δεν δύναται να θυμηθεί τι το ευχαριστούσε μπορούμε να του τα θυμίσουμε εμείς με ερωτήσεις όπως:
«Τι σε χαλάρωνε πριν ξεκινήσει όλο αυτό;»
«Θες να οργανώσουμε κάτι που να σε ευχαριστεί;»
- 4. Ενισχύουμε την αυτοεκτίμηση του παιδιού ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα των εξετάσεων με παραδοχές όπως:
«Δεν με νοιάζει το αποτέλεσμα – σε καμαρώνω για την πορεία σου.»
«Έκανες κάτι δύσκολο, με πειθαρχία και θάρρος.»
- 5. Δίνουμε λίγο χρόνο στο παιδί πριν αρχίσουμε να μιλάμε για το μέλλον
Όταν νιώσει έτοιμος/η ο μαθητής/τρια μιλάμε μαζί του για επαγγελματικές/ακαδημαϊκές επιλογές με περιέργεια κι όχι πίεση. Ρωτάμε τι τον/την ενδιαφέρει και δεν τον/την κατευθύνουμε εμείς με βάση τα δικά μας όνειρα.
Σοκ: Οι βαθμοί δεν ήταν οι αναμενόμενοι – Πόσο χρόνο δίνουμε στο παιδί μέχρι να συζητήσουμε για τα επόμενα βήματα (Εργασία, Ιδιωτική Εκπαίδευση, Δημόσια ΙΕΚ κ.α.)
«Όταν τα αποτελέσματα των Πανελληνίων δεν είναι τα αναμενόμενα, ο έφηβος βιώνει μια μικρή μορφή πένθους και αποχωρισμού από το προσδοκώμενο μέλλον. Σε αυτή τη φάση, δεν είναι βοηθητικό να βιαστούμε να ”βρούμε λύση”. Πρέπει πρώτα να ολοκληρωθεί η συναισθηματική επεξεργασία και έπειτα να περάσουμε στον σχεδιασμό. Συνήθως, χρειάζονται 3–7 ημέρες πλήρους αποφόρτισης, χωρίς παραινέσεις ή σχέδια. Σε αυτό το διάστημα, ο στόχος είναι να βοηθήσουμε το παιδί να ονοματίσει τα συναισθήματά του: Λύπη, θυμός, ντροπή, απογοήτευση, αδικία. Όπως προείπαμε αποφεύγουμε φράσεις του τύπου ”δεν πειράζει, υπάρχουν κι άλλοι δρόμοι”, γιατί μειώνουν την αξία της απογοήτευσής του παιδιού», συνιστά ο ειδικός.
Όταν τα αποτελέσματα των Πανελληνίων δεν είναι τα αναμενόμενα, ο έφηβος βιώνει μια μικρή μορφή πένθους και αποχωρισμού από το προσδοκώμενο μέλλον. Σε αυτή τη φάση, δεν είναι βοηθητικό να βιαστούμε να «βρούμε λύση». Πρέπει πρώτα να ολοκληρωθεί η συναισθηματική επεξεργασία και έπειτα να περάσουμε στον σχεδιασμό
Ανδρέας Βαγιόπουλος
Έπειτα, κατά τον Άνδρεα Βαγιόπουλο, εφόσον ο/η μαθητής/τρια αρχίσει να ”αναπνέει” συναισθηματικά -συνήθως μετά την πρώτη εβδομάδα-, μπορούμε να ξεκινήσουμε μια ήπια, συνεργατική συζήτηση. πρώτα με ερωτήσεις που ενισχύουν τον αυτοπροσδιορισμό:
«Τι είναι αυτό που θα ήθελες να ξαναδούμε μαζί;»
«Ποιες εναλλακτικές σου φαίνονται πιο κοντά σε εσένα;»
Σε αυτό το στάδιο αποφεύγουμε να προτείνουμε αμέσως «λύσεις», όπως ιδιωτική σχολή ή δουλειά, εκτός κι αν μας ζητηθεί. Αντιθέτως, ενισχύουμε την ιδέα ότι η ζωή δεν έχει μόνο μία διαδρομή και κάθε εμπειρία (π.χ. εργασία, σπουδές σε δεύτερο χρόνο, έτος επανεξέτασης) είναι δρόμος προσωπικής ανάπτυξης.
Related…
«Ο κατάλληλος χρόνος για δομημένο σχεδιασμό εξαρτάται από την ψυχική κατάσταση του εφήβου. Πάντως το πρώτο δεκαπενθήμερο μετά τα αποτελέσματα πρέπει να αφιερωθεί κυρίως για συναισθηματική αποφόρτιση και επαναπροσδιορισμό. Όχι για αποφάσεις», καταλήγει ο Ανδρέας Βαγιόπουλος.
