Προκλήσεις και στρατηγικές αντιμετώπισης.
Γράφει ο Νικόλαος Αρβανιτίδης, Δρ Οικονομικός Γεωλόγος
Η μετάβαση στην καθαρή ενέγεια συμβάλλει στην αύξηση ζήτησης Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών (1). Οι παγκόσμιες επενδύσεις στην ενέγεια για το 2025 θα φθάσουν τα 3,3 τρισ. δολλάρια, από τα οποία τα 2,2 θα πάνε στην καθαρή ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Για παράδειγμα, μόνο στα φωτοβολταϊκά οι επενδύσεις θα φθάσουν στα 450 δισ. δολάρια (Πηγή: https://www.linkedin.com/pulse/global-energy-spend-progress-gaps-power-plays-ortelius-consulting-dzbbe/).
AdvertisementAdvertisement
Μια τουρμπίνα αναμογεννήτριας ξηράς δυναμικότητας ενός μεγαβάτ χρησιμοποιεί περίπου 14 κιλά σπανίων γαιών και 1,5-2,9 τόνους χαλκού, ενώ αυτή στην θάλασσα χρειάζεται 8 τόνους χαλκό. Ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο χρησιμοποιεί έξη φορές περισσότερο στρατηγικές και κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες σε σχέση με ένα συμβατικό.
Παρά την αναμφισβήτητη διαπίστωση της στενής σχέσης που προκύπτει μεταξύ ΟΠΥ και μετάβασης προς καθαρή ενέργεια, αλλά και της διαρκώς αυξανόμενης ζήτησης ΣΚΟΠΥ, οι τιμές τους δεν ακολουθούν, ούτε καταγράφουν πάντα παρόμοιες ανοδικές πορείες. Που μπορεί λοιπόν να οφείλονται οι ανακόλουθες και συχνά αντιφατικές αυτές τάσεις;
Το 2024 το Κονγκό κατέγραψε το 76 % της παγκόσμιας παραγωγής κοβαλτίου.Την ίδια στιγμή η Κίνα ενισχύει την κυραρχία της στην διεργασία διαχωρισμού και ποιοτικής βελτιστοποίησης των επιμέρους οξειδίων σπανίων γαιών και την μεταποιητική παραγωγή μόνιμων μαγνητών. Συμβαίνει έτσι το παράδοξο, ότι η Κίνα που έχει τους μαγνήτες να κατασκευάζει λιγότερες (23%) ανεμογεννήτριες από την ΕΕ (58%), που δεν τους έχει, με αποτέλεσμα η σχετική βιομηχανία να παραμένει γεωπολιτικά εξαρτημένη από τις εισαγωγές κινεζικών μαγνητών (Σχ. 2).
Επίσης η Κίνα ελέγχει την ποιοτική βελτιστοποίηση του γαλλίου (98%), γραφίτη 95%), μαγγανίου (95%), πυριτίου (85%), κοβαλτίου (78%), αντιμονίου (75%) και λιθίου (70%). Συνολικά η Κίνα κυριαρχεί στην ποιοτική βελτιστοποίηση/καθαρισμό των 19 από τις 20 βασικές «ενεργειακές» ΣΚΟΠΥ, ελέγχοντας κατά μέσο όρο το 70% της παγκόσμιας παραγωγής. Παρατηρείται επίσης ότι, αντίθετα με την γενικότερη τάση ευρύτερης σταδιακά γεωπολιτικής πολυφωνίας στην εξόρυξη, το ποσοστό αγοράς στον τομέα ποιοτικής βελτιστοποίησης/εξευγενισμού ΣΚΟΠΥ μεταξύ των τριών κορυφαίων χωρών, αυξήθηκε από 82% το 2020 σε 86% το 2024 (Σχ. 3).
Διαπιστώνεται ακόμη ότι ενώ η ζήτηση των ΣΚΟΠΥ συνεχίζει την ανοδική της πορεία με 6-8% ετήσια αύξηση για τις σπάνιες γαίες, το νικέλιο και τον γραφίτη, 30% για το λίθιο το 2024, και το γεγονός ότι θα υπάρξει 30% έλλειμα χαλκού το 2035, η εξέλιξη των τιμών τους παραμένει εύθραστη. Συγκεκριμένα υπήρξε πτώση της τιμής του λιθίου κατά 80% μετά το 2023, μετά την σχετική αύξηση της κατά οκτώ φορές στο διάστημα 2021-2022 (Πηγή:https://www.linkedin.com/pulse/global-critical-minerals-report-2025-xuan-ce-wang-8m1ge/).
Αντίστοιχα οι τιμές γραφίτη και νικελίου έπεσαν κατά 10-20%, ενώ το ύψος των επενδύσεων για ΣΚΟΠΥ μειώθηκε από 14% το 2023 σε 5% το 2024. Να σημειωθεί εδώ ότι Οι σημερινές επενδύσεις για ΣΚΟΠΥ προκύπτουν 50% ακριβότερες από αυτές σε καθιερωμένα κέντρα μεταλλευτικής παραγωγής. Οι νέες επενδύσεις χρειάζονται πολιτική υποστήριξη.
Παράλληλα με τα δεδομένα αυτά εξελίσσονται οι χρονικά διαφοροποιημένοι περιορισμοί εξαγωγών γαλλίου, γερμανίου, αντιμονίου, βολφραμίου, βισμουθίου, ινδίου, μολυβδαινίου και 7 σπανίων γαιών από την Κίνα. Ακόμη, τον Φεβρουάριο του 2025 το Κονγκό ανέστειλε τις εξαγωγές κοβαλτίου για 4 μήνες.
Σε συνδυασμό με τις περιοριστικές αυτές αποφάσεις, η κατάσταση τείνει ακόμη πιο προβληματική αν ληφθεί υπόψη ότι εκτός των μεγάλων παραγωγών ΣΚΟΠΥ μπαταρίας και μαγνήτη (π.χ., Κίνα, Κονγκό, Ινδονησία, Αργεντινή), οι υπόλοιπες χώρες μπορούν μέχρι το 2035 να καλύψουν από μόνες τους μόνο το 50% των παγκόσμιων αναγκών.
Οι εξελίξεις αυτές μπορεί να επιφέρουν αναταράξεις στις αλυσίδες τροφοδοσίας και εφοδιασμού ΣΚΟΠΥ, να αυξήσουν περαιτέρω τις τιμές κατά 40-50%, να επιβραδύνουν την ενεργειακή μετάβαση και να μειώσουν την παραγωγή ηλεκτρικών αυτοκινήτων.
Στην βάση των προβλέψεων «ζήτησης-προσφοράς» με ορόσημο το 2035, προκύπτει ότι η τροφοδοσία των νικελίου, γραφίτη και σπανίων γαιών θα μπορέσει να καλύψει την ζήτηση. Από την άλλη πλευρά φαίνετια ότι θα υπάρξουν σημαντικές κοιτασματολογικές λιθίου και χαλκού. Για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις διαρκούς αυξανόμενης ζήτησης των ΣΚΟΠΥ απαιτούνται, (1) βιώσιμες επενδύσεις στην βάση νέων παραγωγικών προκλήσεων, (2) πετυχημένη εκτέλεση μεταλλευτικών έργων, (3) συνεχόμενη τεχνολογική καινοτομία στην εξόρυξη και επεξεργασία, και (4) αποτελεσματική αδειδοτική διαδικασία.
Ποια είναι η αντίδραση και οι ενέργειες στην βάση των οποίων επιχιερεί η ΕΕ;
Στο πλαίσο εφαρμογης του Κανινισμού ΣΚΟΠΥ, τα περισσότερα από τα 47 εγκεκριμένα στρατηγικά έργα με ευρωπαίους ανάδοχους (Σχ. 4) αφορούν στην ανάπτυξη και εφαρμογή νέων τεχνολογιών εξόρυξης και επεξεργασίας, ενώ 10 αναφέρονται στην ανακύκλωση και μόνο 2 στην υποκατάσταση. Από το σύνολο των έργων 22 ασχολούνται με το λίθιο, 12 με το νικέλιο, 10 με το κοβάλτιο, 7 με το μαγγάνιο, 11 με τον γραφίτη, 3 με το βολφράμιο, 1 με το μαγνήσιο και 5 με τις σπάνιες γαιές. Περιλαμβάνονται γενικά οι 14 από τις 17 ΣΚΟΠΥ μπαταρίας και μαγνήτη.
Από τα 13 εγκεκριμένα στρατηγικά έργα με αναδόχους εκτός ΕΕ, όλα διαπραγματεύονται την εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογικών και παραγωγικών παρεμβάσεων στην εξόρυξη και την επεξεργασία. Τα 11 αναφέρονται σε ΣΚΟΠΥ μπαταρίας (λίθιο, νικέλιο, κοβάλτιο, χαλκός, γραφίτης) και τα 2 σε ΣΚΟΠΥ μαγνήτη (σπάνιες γαίες). Μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται το λίθιο και το βόριο στην Σερβία, ο γραφίτης στην Ουκρανία, την Νορβηγία, την Γροιλανδία, την Μαδαγασκάρη και το Καζακστάν, και οι σπάνιες γαίες στην Νότιο Αφρική και την Ζάμπια (Σχ. 5 ).
Ποιες θα μπορούσαν να είναι και τι θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν ορισμένες στρατηγικές συστάσεις και χρονικά προγραμματισμένες ενέργειες;
Για την περίοδο 2025-2027,
1) επιτάχυνση της αδειοδοτικής διαδικασίας,
2) περισσότερες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις στην κοιτασματολογική έρευνα και πέραν αυτής, λαμβάνοντας υπόψη ότι παίρνει περίπου 12 χρόνια για την κοιτασματολογική έρευνα να καταλήξει στην οικονομοτεχνική μελέτη και 17 χρόνια για να να ξεκινήσει η μεταλλευτική παραγωγή,
3) ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας,
4) δημιουργία στρατηγκών αποθεμάτων για τις πιο ευάλωτες αλυσίδες αξίας και τροφοδοσίας/εφοδιασμού.
Για την περίοδο 2025-2030
1) γεωπολιτική «πολυφωνία» στην πρόσβαση και διασφάλιση περισσότερων κοιτασματολογικών πηγών ΣΚΟΠΥ με επενδύσεις σε άλλες περιοχές,
2) επενδύσεις στην ανακύκλωση και την γενικότερη αξιοποίηση δευτερογενών πηγών ΣΚΟΠΥ,
3) καθιέρωση συστήματος παρακολούθησης, καταγραφής και έγκαιρης προειδοποίησης για τυχόν διακοπές και αναταράξεις στις αλυσίδες εφοδιαμού ΣΚΟΠΥ.
Για την περίοδο 2030-2035
1) επίτευξη βιώσιμων και ανθεκτικών αλυσίδων αξίας και τροφοδοσίας, μέσα από την γεωγραφικά και γεωπολιτικά ευρύτερη τεχνολογική και παραγωγική προσέγγιση,
2) ανάπτυξη μοντέλλων κυκλικής οικονομίας αναφορικά με την παραγωγή ΣΚΟΠΥ,
3) διατήρηση τεχνολογικής κυριαρχίας στην καθαρή ενέργεια και τις τεχνολογίες μπαταρίας, και
4) καθιέρωση προτύπων/όρων βιώσιμης και υπέυθυνης κοιτασματολογικής εξόρυξης και μεταλλευτικής παραγωγής.
Ποια θα μπορούσε να είναι η διαχείρηση και προσέγγιση συναφών κοινωνικών και περιβαλλοντικών θεμάτων;
Θα πρέπει από την αρχή να γίνει αντιληπτό και κατανοητό ότι η βιωσιμότητα ενός μεταλλευτικού έργου δεν είναι μόνο θέμα εφαρμογής ρομποτικών συστημάτων και υψηλής τεχνολογίας δομών, αλλά πρόκειται στον ίδιο και ίσως σε μεγαλύτερο βαθμό για συναισθήματα και αναμνήσεις των πολιτών που ζουν στις περιοχές που εμπλέκονται γεωγραφικά. Ότι θα πρέπει να μοιραστούν τα όποια αναπτυξιακά οφέλη και οι πρόσθετες αξίες που προκύπτουν με τις κοινωνίες στο περιβάλλον των οποίων δρστηριοποιούνται και επιχειρούν οι επενδύσεις. Ότι δεν αρκεί μόνο να προστατευτεί το περιβάλλον, αλλά είναι ζητούμενο να αναβαθμιστεί η οικολογική αξία της περιοχής που φιλοξενεί την μεταλλευτική δραστηριότητα. Ότι γενικά ο μετασχηματισμός της μεταλλευτικής βιομηχανίας για να πετύχει πρέπει να ξεκινά από τους ανθρώπους και όχι τις πολιτικές αποφάσεις.
Συμπερασματικά
Η μετάβαση στην καθαρή ενέγεια συμβάλλει στην αύξηση ζήτησης ΣΚΟΠΥ.
Διαταραχές στην αλυσίδα εφοδιασμού και προβλεπόμενα ελλείματα σε κοιτασματολογικά αποθέματα ΣΚΟΠΥ, αποτελούν κινδύνους στην παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια και την οικονομική σταθερότητα.
Τα ελλείματα χαλκού και λιθίου σε συνδυασμό με τους περιορισμούς εξαγωγών από την Κίνα απαιτούν άμεσα πολιτικά μέτρα.
Η απάντηση στις προκλήσεις αυτές είναι η διεθνής συνεργασία, οι στρατηγικές επενδύσεις και η τεχνολογική καινοτομία.
Οι αποφάσεις που θα δρομολγηθούν στα εποεμνα χρόνια θα είναι καθοριστικές για την διασφάλιση των κοιτασματολογικών αποθεμάτων ΣΚΟΠΥ που χρειάζονται η καθαρή ενέργεια, η ηλεκτροκίνηση και η γενικότερη βιώσιμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.
Όλα αυτά απαιτούν θαρραλέες ενέργειες από κυβερνήσεις, βιομηχανίες και διεθνείς οργανισμούς, ώστε να δομηθούν ανθεκτικές και βιώσιμες αλυσίδες αξίας και τροφοδοσίας που αντέχουν σε γεωπολιτικές πιέσεις και ανταποκρίνονται στην αυξανόμενη ζήτηση ΣΚΟΠΥ.
Εκτιμάται ότι για να αντιμετωπιστεί η αυξηση παραγωγικής ζητησης μαπαταριών λιθίου θα χρειαστουν μέχρι το 2030 293 νέα μεταλλεία. Όπως για παράδειγμα 61 μεταλλεία χαλκού παραγωγής 60.000 τονων μετάλλου τον χρόνο για να καλυφθεί το σχετικό έλλειμα των 3,3 εκ τόνων στο ίδιο διάστημα. Αντιστοιχα θα χρειαστούν 52 μεταλλεία λιθίου, 28 νικελίου και κοβαλτίου, 31 γραφίτη και 29 σπανίων γαιών (Σχ. 5).
