Η Άγκαθα Κρίστι έχει πιθανώς φανταστεί περισσότερους ευφάνταστους τρόπους δολοφονίας από τον Χάνιμπαλ Λέκτερ, τον Ντέξτερ Μόργκαν και τον Φρέντι Κρούγκερ μαζί.
Η Άγκαθα Κρίστι συγκέντρωσε έναν εντυπωσιακό αριθμό θυμάτων κατά τη μακρά και αξιόλογη καριέρα της. Η «Δούκισσα του Θανάτου» έγραψε 66 αστυνομικά μυθιστορήματα, 14 συλλογές διηγημάτων και 20 θεατρικά έργα.
Στις ιστορίες της, τα θύματα σκοτώνονται με κάθε πιθανό και απίθανο τρόπο: πυροβολισμοί, ξυλοδαρμοί, μαχαιριές, ηλεκτροπληξία, στραγγαλισμοί, τροχαία, πνιγμοί, επιθέσεις με τσεκούρι, ή απλώς… σπρωξίματα από σκάλες και γκρεμούς – αφήνοντας τη βαρύτητα να αναλάβει τις αιματηρές λεπτομέρειες.
Η Κρίστι έχει πιθανώς φανταστεί περισσότερους ευφάνταστους τρόπους δολοφονίας από τον Χάνιμπαλ Λέκτερ, τον Ντέξτερ Μόργκαν και τον Φρέντι Κρούγκερ μαζί. Και οι αναγνώστες απολαμβάνουν εδώ και έναν αιώνα τα γρίφους της, γεγονός που την καθιστά – αν όχι τη δημοφιλέστερη – μία από τις πιο πολυδιαβασμένες συγγραφείς όλων των εποχών.
Και εγώ είμαι ένας από αυτούς τους αναγνώστες (σ.σ αναφέρει ο Κέβιν Ντίκινσον που υπογράφει το θέμα στο Big Think). Αγάπησα τις ιστορίες της Κρίστι από τότε που βρήκα μια πολυδιαβασμένη έκδοση του «Έγκλημα στο Όριεντ Εξπρές» σε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο στο πρώτο έτος του πανεπιστημίου. Το βιβλίο είναι αρκετά μεγαλύτερο από εμένα σε ηλικία, αλλά κρατά ακόμα περίοπτη θέση στη βιβλιοθήκη μου – με εκείνο το λεπτό άρωμα βανίλιας που αποκτούν τα παλιά βιβλία να δυναμώνει σε κάθε νέα ανάγνωση. Ήταν τα καλύτερα δύο δολάρια που έχω ξοδέψει ποτέ..
Αλλά μόλις μίλησα με την Κάθριν Χάρκαπ, χημικό που έγινε συγγραφέας επιστημονικών βιβλίων, άρχισα να εκτιμώ μια πλευρά της Κρίστι που δεν είχα προσέξει μέχρι τότε.
«Είναι μια λαμπρή επικοινωνιολόγος της επιστήμης. Σου δίνει όλη την επιστημονική πληροφορία που χρειάζεσαι μέσα στις ιστορίες της για να λύσεις το μυστήριο», μου λέει η Χάρκαπ. «(Πιθανώς) δεν θα τα καταφέρεις, γιατί είναι εξαιρετική στο να κρύβει τον ένοχο. Αλλά η επιστήμη είναι εκεί, και ποτέ δεν νιώθεις ότι παρακολουθείς μάθημα χημείας.»
Αναφέρεται συγκεκριμένα στις περιπτώσεις όπου η Κρίστι παίζει τον ρόλο της λογοτεχνικής δηλητηριάστριας – έναν ρόλο που της χάρισε μερικά από τα πιο γοητευτικά και διαβολικά της μυστήρια.
Η Χάρκαπ έχει αφιερώσει δύο βιβλία στα δηλητήρια της Κρίστι: το ευπώλητο A Is for Arsenic (2017) και τη συνέχειά του, V Is for Venom (2025). Σε κάθε βιβλίο, εξετάζει δώδεκα από τους χημικούς δολοφόνους της Κρίστι: τη σύνθεση και την τοξικότητά τους, την ιστορία και τη χρήση τους, πώς τους αξιοποιεί η Κρίστι, και πώς λειτουργούν τα αντίδοτά τους (αν υπάρχουν). Παράλληλα, αναλύει αληθινές, σοκαριστικές υποθέσεις.
Τα βιβλία της είναι μέρος ιστορία, μέρος επιστημονική εξήγηση και μέρος λογοτεχνική ανάλυση – όχι μόνο διασκεδαστικά και ενημερωτικά, αλλά και πηγή μεγαλύτερου θαυμασμού για το ταλέντο της Κρίστι ως συγγραφέα.
Η Κρίστι είχε πάντα ως στόχο να κρατά τον αναγνώστη σε αγωνία, με το θανατηφόρο χτύπημα να έρχεται με τρόπο αναπάντεχο αλλά ταυτόχρονα απόλυτα πειστικό. Όταν επρόκειτο για δηλητήρια, δεν τόνιζε ποτέ την επιστήμη ώστε να μη διασπά την προσοχή από το μυστήριο. Όμως, όπως αποκαλύπτει η Χάρκαπ, άφηνε όλα τα απαραίτητα στοιχεία για να μάθει ο αναγνώστης – αν ήταν αρκετά παρατηρητικός – πώς λειτουργούσαν αυτές οι δηλητηριώδεις ουσίες.
Θάνατος από σοκολάτα (αλλά κυρίως από δηλητήριο)
Όταν οι περισσότεροι σκέφτονται την επιστήμη στη λογοτεχνία, τους έρχεται στο μυαλό η επιστημονική φαντασία. Λογικό – είναι μέσα στο όνομα. Πολλοί από τους σημαντικότερους συγγραφείς του είδους υπήρξαν και οι ίδιοι επιστήμονες: Άιζακ Ασίμοφ, Άρθουρ Κλαρκ, Γκρέγκορι Μπένφορντ.
Και όμως, και η Κρίστι φέρει επιστημονικό υπόβαθρο. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο εργάστηκε ως βοηθός φαρμακοποιού σε νοσοκομείο. Για να πάρει τη δουλειά, πέρασε αυστηρές εξετάσεις και εκπαιδεύτηκε σκληρά, χειριζόμενη όλα τα επικίνδυνα χημικά των αποθηκών.
Όπως λέει η Χάρκαπ, εκείνη την εποχή τα φάρμακα δεν ήταν έτοιμα σε δισκία. Οι φαρμακοποιοί ήταν κάτι σαν χημικοί μάγειρες – ζύγιζαν, ανακάτευαν και πακετάριζαν όλα τα γιατρικά οι ίδιοι. Έπρεπε να είναι εξαιρετικά προσεκτικοί, καθώς ένα λάθος μπορούσε να αποβεί μοιραίο.
Σε μια ιστορία του «V Is for Venom», η Χάρκαπ περιγράφει πώς η Κρίστι κάποτε έσωσε μια ζωή εντοπίζοντας λάθος υπολογισμό δόσης από φαρμακοποιό.
Η εμπειρία αυτή αποδείχτηκε πολύτιμη για μια μελλοντική συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων.
Παράδειγμα: The Chocolate Box (1923)
Το θύμα, ο Πωλ Ντερουλάρ, πεθαίνει από καρδιακή ανακοπή. Το πρόσωπό του κοκκινίζει πριν σωριαστεί. Αιτία; Υπερβολική δόση νιτρογλυκερίνης κρυμμένη στη σοκολάτα του.
Αν και περίεργο, είναι αληθοφανές: η νιτρογλυκερίνη σε μικρή δόση χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα για καρδιολογικά προβλήματα. Στις αρχές του 20ού αιώνα, ερχόταν και σε μορφή σοκολάτας – καθώς είχε γλυκιά γεύση. Η Κρίστι πιθανότατα γνώριζε γι’ αυτό από το εγχειρίδιο «The Art of Dispensing» που μελετούσε για τις εξετάσεις της.
Δηλητήρια ως «χαρακτήρες»
Όπως λέει η Χάρκαπ, η δηλητηρίαση απαιτεί σχεδιασμό: πρέπει να προμηθευτείς το δηλητήριο, να σκεφτείς πώς θα το χορηγήσεις και να καλύψεις τα ίχνη σου. Η αφήγηση λοιπόν αναγκαστικά χτίζεται με αργό ρυθμό, αποκαλύπτοντας στοιχεία σταδιακά.
Στο «Ο φόνος είναι εύκολος» (1939), το θύμα πεθαίνει από οξαλικό οξύ. Είναι κοινό συστατικό καθαριστικών, και υπάρχει και σε φυσικά τρόφιμα (όπως τα φύλλα ραβέντι). Η Κρίστι το αξιοποιεί δημιουργικά: ο δολοφόνος αλλάζει το σιρόπι για το βήχα με μπογιά για καπέλα (η οποία είχε οξαλικό οξύ) και καθυστερεί επίτηδες τη βοήθεια.
Με βάση το δηλητήριο, αποκαλύπτονται λεπτομέρειες για τον δολοφόνο: ηλικία, κοινωνική τάξη, φύλο. Ο αναγνώστης μπορεί να λύσει το μυστήριο μόνος του – αν είναι παρατηρητικός.
Το αγαπημένο δηλητήριο της Χάρκαπ
Η ίδια ξεχωρίζει τη χρήση του κώνειου στο «Πέντε μικρά γουρουνάκια» (1942): «Είναι τόσο καλοδουλεμένο στην πλοκή που χρειάζεται να το διαβάσεις δεύτερη φορά για να εκτιμήσεις την ιδιοφυΐα της Κρίστι», λέει.
Επίσης, η χρήση του θαλλίου στο «Φόνοι υπό εχεμύθειαν» (1961) ήταν τόσο ακριβής που το βιβλίο αποδίδεται με τη διάσωση δύο ζωών, καθώς αναγνώστες αναγνώρισαν τα συμπτώματα.
Αν και παραδέχεται ότι η Κρίστι κάποιες φορές παραποιεί λίγο τις δόσεις ή επισπεύδει τα συμπτώματα για να υπηρετήσει την πλοκή, αποφεύγει τις τετριμμένες υπερβολές (π.χ. «μια γουλιά κρασί και πεθαίνει επί τόπου»), και δεν εφευρίσκει ανύπαρκτα δηλητήρια όπως ο Σαίξπηρ ή ο Ντόιλ.
Το τέλος (ή μήπως όχι;)
Η Χάρκαπ αναφέρεται και σε αληθινές εγκληματικές υποθέσεις που περιλάμβαναν δηλητήρια της Κρίστι. Σε μία, το 1901, μια γυναίκα πέθανε με νιτρογλυκερίνη στο στομάχι – πιθανώς δόθηκε ως ψευδο-εκτρωτικό. Άλλη υπόθεση του 2015 στην Ιαπωνία περιλάμβανε οξαλικό οξύ σε τσάι, χωρίς να εντοπιστεί ποτέ ο ένοχος.
«Τα δηλητήρια έχουν αλλάξει. Ο τρόπος χορήγησης έχει αλλάξει. Αλλά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται», λέει.
Γιατί όμως οι ιστορίες της Κρίστι δεν μας αφήνουν την ίδια αποστροφή με τα πραγματικά εγκλήματα;
Η Χάρκαπ εξηγεί ότι προσφέρουν την ψευδαίσθηση της τάξης και της δικαιοσύνης: «Υπάρχει μια βασική ανθρώπινη ανάγκη να βλέπουμε το κακό να τιμωρείται και το καλό να αναγνωρίζεται.»
Related…
Και τα δηλητήρια; Εξάπτουν την περιέργεια του επιστήμονα – κάτι επικίνδυνο, αλλά μέσα σε ασφαλές πλαίσιο: «Είναι ένας ασφαλής τρόπος να εξερευνήσεις τις πιο σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης ψυχής.»
Πηγή: Big Think
