«Μια συμβολή στην προσπάθεια να ανταποδώσουμε κάτι στο νησί». Ο αρχαιολόγος Γιαν-Μαρκ Χένκε στη HuffPost για την έκθεση που φιλοξενείται στο Art Space Pythagorion.

Με τίτλο «Bridging Cultures – Γεφυρώνοντας Πολιτισμούς» και πρόθεση να αναδείξει τον κομβικό ρόλο της Σάμου ως γέφυρας πολιτισμών στην Ανατολική Μεσόγειο, ήδη από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, η φετινή έκθεση του Ιδρύματος Schwarz στο Art Space Pythagorion, αποτελεί επί της ουσίας ένα μήνυμα για «την υπέρβαση των πολιτισμικών συνόρων, τον διάλογο και τον αμοιβαίο σεβασμό».

Ο Γιαν-Μαρκ Χένκε, αρχαιολόγος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, επικεφαλής της ανασκαφής στη Σάμο, απαντά στις ερωτήσεις της HuffPost για την έκθεση που διοργανώνεται με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων αρχαιολογικών ερευνών του Ινστιτούτου στο νησί.

«Η έκθεση αποτελεί ταυτόχρονα μια ένδειξη ευγνωμοσύνης για την εμπιστοσύνη του ελληνικού κράτους, καθώς και για τη μακροχρόνια, στενή συνεργασία με τις τοπικές αρχές και τον πληθυσμό –και μια συμβολή στην προσπάθεια να ανταποδώσουμε κάτι στο νησί», σημειώνει ο Γιαν-Μαρκ Χένκε, ο οποίος επισημαίνει «ότι παρόμοιες ανταλλαγές αποτελούσαν ήδη στην αρχαιότητα κινητήρια δύναμη κοινωνικών και τεχνολογικών εξελίξεων», ενώ αναφέρεται και στην προσωπική του εμπειρία από την επαφή με τους Έλληνες: «Έχω συναντήσει πολλή καλοσύνη και εγκάρδια συμπεριφορά». 

Η Σάμος, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, υπήρξε από την αρχαιότητα κομβικό σημείο επαφών μεταξύ Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής. Οι αρχαίοι Σάμιοι αξιοποίησαν αυτή την προνομιακή θέση για να οικοδομήσουν μία πόλη-κράτος με εξωστρέφεια, υιοθετώντας και ενσωματώνοντας επιρροές από την Ανατολία, την Αίγυπτο και την Εγγύς Ανατολή.

Η έκθεση αναδεικνύει το Ηραίο ως καθρέφτη της κοινωνικοπολιτισμικής εξέλιξης της σαμιακής κοινότητας, αποκαλύπτοντας πως η ταυτότητά της διαμορφώθηκε μέσω αλληλεπιδράσεων, ενσωματώσεων και δημιουργικών ανασχηματισμών. Με τη βοήθεια αρχαιολογικών τεκμηρίων, σπάνιου οπτικοακουστικού υλικού και αρχειακών αναφορών, παρουσιάζεται η συμβολή του DAI στη μελέτη αυτού του ζωντανού παλίμψηστου πολιτισμών.

– Τι περιλαμβάνει η έκθεση «Bridging Cultures – Γεφυρώνοντας Πολιτισμούς»;

Αφετηρία της έκθεσης «Bridging Cultures – Γεφυρώνοντας Πολιτισμούς», η οποία πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Ίδρυμα Schwarz και με την υποστήριξη του υπουργείου Πολιτισμού και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σάμου και Ικαρίας, είναι η 100ή επέτειος των αρχαιολογικών ερευνών του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου (DAI) στη Σάμο. Στο επίκεντρο όμως δεν βρίσκεται το ίδιο το ινστιτούτο, αλλά τα αποτελέσματα των ερευνών -ιδίως ο εξέχων ρόλος της Σάμου ως κόμβου διαπολιτισμικών επαφών στην Μεσόγειο κατά την αρχαιότητα.

Η έκθεση αποτελεί ταυτόχρονα μια ένδειξη ευγνωμοσύνης για την εμπιστοσύνη του ελληνικού κράτους, καθώς και για τη μακροχρόνια, στενή συνεργασία με τις τοπικές αρχές και τον πληθυσμό -και μια συμβολή στην προσπάθεια να ανταποδώσουμε κάτι στο νησί.

Τιμά την πολιτιστική κληρονομιά της Σάμου, φωτίζει το παρελθόν μέσα από νέες οπτικές γωνίες και ενισχύει την ευαισθητοποίηση για την ιστορική της σημασία, τόσο στους ντόπιους όσο και στους επισκέπτες.

Η έκθεση «Bridging Cultures-Γεφυρώνοντας Πολιτισμούς» συμβολίζει την υπέρβαση των πολιτισμικών συνόρων, τον διάλογο και τον αμοιβαίο σεβασμό. Δείχνει ότι παρόμοιες ανταλλαγές αποτελούσαν ήδη στην αρχαιότητα κινητήρια δύναμη κοινωνικών και τεχνολογικών εξελίξεων. Τα αρχαιολογικά ευρήματα καταδεικνύουν την έμφαση που έδινε η αρχαία κοινωνία των Σαμίων στις εξωτερικές επιδράσεις – μια δυναμική διαδικασία μεταξύ του δικού τους και του ξένου, που και σήμερα αποτελεί σύμβολο της επιτυχημένης πολιτιστικής ανταλλαγής.

Στόχος είναι, με τη βοήθεια των αρχαιολογικών ευρημάτων, να γίνει αντιληπτή η αλληλεπίδραση των πολιτισμών τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν.

Οι επισκέπτες περιηγούνται σε διάφορους θεματικούς χώρους. Η επίσκεψη ξεκινά με μια επισκόπηση της ιστορίας της έρευνας στο νησί και οδηγεί κατευθείαν στο επίκεντρο της έκθεσης – τον λεγόμενο χώρο «Bridging Cultures» (Γεφυρώνοντας Πολιτισμούς). Εδώ φωτίζονται οι εκτεταμένες επαφές της Σάμου στη λεκάνη της Μεσογείου και προσφέρεται μια εικόνα της δημιουργικής και καινοτόμου δύναμης τέτοιων πολιτισμικών διασυνδέσεων.

Στον διαδραστικό «Offering Space» (Χώρος Προσφορών) οι επισκέπτες μπορούν να βιώσουν μερικώς τις αρχαίες πρακτικές προσφορών. Καλούνται να αφήσουν συμβολικά κάτι από ή για τον εαυτό τους – μια γέφυρα μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος τους.

Ένας άλλος κεντρικός χώρος είναι αφιερωμένος στο Ηραίο της Σάμου. Εδώ μπορεί κανείς να μάθει περισσότερα για τη θεμελιώδη σημασία της θεάς Ήρας ως προστάτιδας της οικογένειας, της ευημερίας και της πολιτιστικής ανανέωσης, καθώς και για την εξέλιξη του ιερού και της λατρείας ως κέντρου ταυτότητας της σαμιακής κοινότητας.

Η έκθεση ολοκληρώνεται με μια συνοπτική παρουσίαση της αρχαίας πόλης της Σάμου. Παρουσιάζονται σημαντικά κτίρια όπως τα τείχη της πόλης, το υδραγωγείο του Ευπαλίνου και η Ιερά Οδός – μνημεία που μαρτυρούν εντυπωσιακά την τεχνική, κοινωνική και αστική ανάπτυξη του νησιού.

Η έκθεση απευθύνεται τόσο σε ειδικούς όσο και σε ενδιαφερόμενους αλλά μη ειδικούς, και προσφέρει μια ζωντανή και κατανοητή προσέγγιση στην ιστορία της Σάμου μέσω επεξηγηματικών κειμένων, ιστορικού εικονογραφικού υλικού, χαρτών, διαδραστικών μέσων και τρισδιάστατων μοντέλων.

– Ποιά είναι τα highlight της έκθεσης;

Η έκθεση παρουσιάζει φωτογραφίες, σχέδια, χάρτες και επεξηγηματικά κείμενα, αλλά όχι αυθεντικά ευρήματα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα πολυάριθμα, εν μέρει μοναδικά στην Ελλάδα, αντικείμενα από το Ηραίο, τα οποία παρουσιάζονται σε φωτογραφίες υψηλής ποιότητας. Τα αυθεντικά αντικείμενα μπορούν να τα θαυμάσουν οι επισκέπτες στα τοπικά μουσεία της Σάμου.

– Πότε ιδρύθηκε το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών και σε ποιο βαθμό επηρέασε εκείνη την περίοδο την ελληνική αρχαιολογία;

Το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (DAI) στην Αθήνα ιδρύθηκε το 1874 και ήταν το δεύτερο παράρτημα του DAI στο εξωτερικό μετά από αυτό της Ρώμης. Εδώ και πάνω από 150 χρόνια αποτελεί σταθερή αξία στον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο.

Η ίδρυση του DAI Αθηνών σηματοδότησε μια σημαντική καμπή στη συνεργασία μεταξύ Γερμανίας και Ελλάδας στον τομέα των αρχαιολογικών ερευνών. Μόλις ένα χρόνο μετά την ίδρυσή του, ξεκίνησαν οι γερμανικές ανασκαφές στην Ολυμπία, έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας. Το Ινστιτούτο συμμετείχε από την αρχή ενεργά στην αρχαιολογική έρευνα στην Ελλάδα, παράλληλα με άλλα ξένα και ελληνικά ερευνητικά ιδρύματα.

Το επιστημονικό έργο του Ινστιτούτου θεωρήθηκε στην Ελλάδα υψηλής ποιότητας και αξιόπιστο. Ήδη από τον 19ο αιώνα, το Ινστιτούτο συνέβαλε στη θέσπιση νέων προτύπων στην αρχαιολογική μεθοδολογία και συμμετείχε ενεργά σε πολλά σημαντικά έργα σε όλη την Ελλάδα.

Η συστηματική έρευνα που ξεκίνησε τότε και η αξιοποίηση σημαντικών αρχαιολογικών χώρων είχαν διαρκή επίδραση στην ανάπτυξη της ελληνικής αρχαιολογίας και συνέβαλαν αποφασιστικά στην τεκμηρίωση, τη διατήρηση και τη διεθνή προώθηση της αρχαίας πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας.

– Πότε άρχισε το Ινστιτούτο ανασκαφές στο Ηραίο της Σάμου; 

Η πρώτη συστηματική ανασκαφή στην περιοχή του ναού στο Ηραίο πραγματοποιήθηκε από την Αρχαιολογική Εταιρεία Αθηνών το 1902/03, υπό τη διεύθυνση του Παναγιώτη Καββαδία και του Θεμιστοκλή Σοφούλη. Από το 1910 έως το 1914, ο Theodor Wiegand αγόρασε και ανέσκαψε μεγάλα τμήματα του ναού για λογαριασμό των Βασιλικών Μουσείων του Βερολίνου.

Το 1925, η ελληνική κυβέρνηση παραχώρησε επίσημα στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών (ΓΑΙ) και στον τότε διευθυντή του, Ernst Buschor, την άδεια ανασκαφής στη Σάμο. Το ΓΑΙ είναι ένα ερευνητικό ίδρυμα που υπάγεται στο γερμανικό κράτος. H άδεια σηματοδότησε την έναρξη μιας εκτεταμένης αρχαιολογικής δραστηριότητας που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

– Ποια είναι η συμβολή του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου όσον αφορά την έρευνα και μελέτη του Ηραίου;  

Μέχρι και σήμερα το Ινστιτούτο συμβάλλει καθοριστικά στην έρευνα του Ηραίου. Από το 1925 οργανώνει και υποβάλλει αιτήσεις για όλα τα σημαντικά ερευνητικά προγράμματα που σχετίζονται με το ιερό. Αυτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι λειτουργεί απομονωμένα. Η σύγχρονη επιστήμη μπορεί να αποφέρει καρποφόρα αποτελέσματα μόνο μέσω της ανοιχτής ανταλλαγής και της συνεργασίας στο πλαίσιο μιας διεθνούς και διεπιστημονικής έρευνας. Έτσι, προσκαλεί επιστήμονες διαφορετικών εθνικοτήτων και ειδικοτήτων σε κοινά ή δικά του προγράμματα και δίνει σε νέους επιστήμονες την ευκαιρία να αποκτήσουν προσόντα στο πλαίσιο των ερευνών στο Ηραίο.

– Πόσον καιρό ζείτε στην Ελλάδα; Τι σας γοητεύει περισσότερο στους Έλληνες και τι σας απωθεί;

Ως αρχαιολόγος, η καθημερινότητα της εργασίας είναι συνήθως πολύπλευρη και ποικίλη. Έτσι, κατά τη διάρκεια των διαφόρων θέσεων εργασίας μου, έζησα για μεγάλο χρονικό διάστημα στην Ελλάδα, αλλά ενδιάμεσα έζησα και στη Βιέννη και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Από το 2006 συμμετέχω συνεχώς σε πρότζεκτ στην Ελλάδα.

Σπούδασα Κλασική Αρχαιολογία όχι μόνο από ενδιαφέρον για την ελληνική αρχαιότητα, αλλά και επειδή η σύγχρονη Ελλάδα με γοήτευε από την αρχή. Ομολογώ ότι αυτή η εικόνα ήταν αρχικά αρκετά ρομαντική – επηρεασμένη από τις οικογενειακές ιστορίες της παιδικής μου ηλικίας, κάτι που σίγουρα δεν είναι μοναδικό στην Γερμανία.

Οι προσωπικές μου εμπειρίες στην Ελλάδα ήταν μέχρι τώρα απολύτως θετικές: έχω συναντήσει πολλή καλοσύνη και εγκάρδια συμπεριφορά. Αγαπώ ιδιαίτερα το φως και το τοπίο -κυρίως στην ύπαιθρο και στα νησιά-, που μου δίνουν συνεχώς νέα δύναμη, όπως και η ελληνική μουσική.

Αυτό που με συγκινεί ιδιαίτερα στην Ελλάδα είναι η -τουλάχιστον σύμφωνα με την εμπειρία μου- ευρέως διαδεδομένη θετική στάση απέναντι στη ζωή, ακόμη και όταν τα πράγματα είναι δύσκολα. Όπως λένε ο Σταύρος Ξαρχάκος και ο Νίκος Γκάτσος: «θα ’ρθει άσπρη μέρα και για μας».

 

Info

Τοποθεσία: Art Space Pythagorion, Λιμάνι Πυθαγορείου, Σάμος

Διάρκεια: έως 15 Οκτωβρίου 2025

Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 10:00–13:00 και 19:00–24:00

Εισιτήριο: 2€ – Ελεύθερη είσοδος: παιδιά, μαθητές, φοιτητές, άνεργοι, άνω των 65 ετών
https://www.schwarzfoundation.com/el/art-space-pythagorion