Εντοπίστηκε τμήμα ανδρικού αγάλματος, χιακοί αμφορείς και κεραμικά. Οι πληροφορίες για την κατασκευή του πλοίου και η πιθανότητα ενός δεύτερου βυθισμένου πλοίου.

Την πέμπτη και τελευταία περίοδο της υποβρύχιας ανασκαφικής έρευνας στο ναυάγιο των Αντικυθήρων και τη συμπλήρωση 125 χρόνων από την αρχή της ιστορικής αυτής αρχαιολογικής επιχείρησης, το 1900-1901, σηματοδότησε η φετινή χρονιά.

Ανέλκυση ξύλινων τμημάτων – Το πλοίο κατασκευάστηκε με την τεχνική «shell first»

Σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην ανέλκυση των εύθραυστων αρθρωτών ξύλινων καταλοίπων του κύτους του πλοίου που ανακαλύφθηκαν κατά το 2024, εκ των οποίων τρία τμήματα μαδεριών (σανίδων) από το πέτσωμα του πλοίου και ένας προσαρμοσμένος σε αυτές νομέας (στραβόξυλο).

Το εύρημα αυτό θεωρείται εξόχως σημαντικό, αφού πρώτη φορά ανελκύεται ένα ολοκληρωμένο τμήμα του πετσώματος του πλοίου, που φέρει λεπτομέρειες για την τεχνική κατασκευής του σκάφους. Με βάση τα ως τώρα δεδομένα φαίνεται πως το πλοίο κατασκευάστηκε ακολουθώντας την τεχνική «shell first» (πρώτα το κέλυφος), όπου το εξωτερικό κέλυφος του πλοίου κατασκευάζεται πρώτα, πριν τοποθετηθούν τα εσωτερικά μέλη. Η μέθοδος αυτή κυριαρχεί στο μεσογειακό χώρο από το 4ο έως και τον 1ο π.Χ. αι.

Προκαταρκτικές αναλύσεις δείχνουν τη χρήση φτελιάς και δρυός και χρονολογούν το ξύλο, σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, περί το 235 π.Χ.

Υπάρχει και δεύτερο βυθισμένο πλοίο; 

Το τμήμα του πλοίου που ανελκύστηκε έχει πλάτος περίπου 0,40μ. και μήκος 0,70μ. Τα μαδέρια έχουν μικρότερο πάχος σε σχέση με αυτά που ανακάλυψε ο Κουστό, και δεν ξεπερνούν τα 0,05μ.

Αυτή η διαφορά στο πάχος των σανίδων εγείρει μια σειρά από ερωτήματα: πρόκειται για τμήμα του πλοίου σε ψηλότερο επίπεδο, από επισκευές σε αυτό, ή μήπως για ένα δεύτερο συνοδό πλοίο, μικρότερο του πρώτου; Η λεπτομερής μελέτη των θραυσμάτων θα απαντήσει σε αυτά τα νέα ερωτήματα. Για την ασφαλή ανέλκυση του ξύλινου τμήματος χρησιμοποιήθηκε μια υποστηρικτική κατασκευή, πάνω στην οποία τοποθετήθηκε το εύρημα. Κάποια ακόμη ξύλινα υπολείμματα, βρέθηκαν in situ, μαζί με υπολείμματα ανόργανων (μόλυβδος, χαλκός) και οργανικών υλικών (πίσσα), κοντά στην περιοχή που ερευνήθηκε το 1976 από τον Jacques-Yves Cousteau.

Το τμήμα του ανδρικού αγάλματος και τα εγκλωβισμένα θραύσματα 

Τμήματα αγάλματος γυμνής ανδρικής μορφής, σε στάση contrapposto, σε κατακερματισμένη κατάσταση, καθώς και πολλά ακόμη θραύσματα, αποκαλύφθηκαν και τεκμηριώθηκαν επί τόπου μετά την αφαίρεση ενός βράχου. Με εξαίρεση μια μαρμάρινη πλίνθο που σώζει τα υπολείμματα του αριστερού κάτω πόδα αγάλματος, φυσικού μεγέθους, δεν ήταν δυνατή η ανάκτηση των θραυσμάτων λόγω του εγκλωβισμού τους σε πολύ σκληρές θαλάσσιες συσσωματώσεις.

 

Χιακοί αμφορείς: Η ποικιλομορφία του φορτίου

Ο εντοπισμός Χιακών αμφορέων προέλευσης σε δύο διαφορετικές περιοχές του ναυαγίου αποκαλύπτει μια μεγαλύτερη τυπολογική ποικιλία απ’ ό,τι είχε καταγραφεί με βάση την ως τώρα έρευνα. Στα κεραμικά ευρήματα προστίθεται και ένα πήλινο ιγδίο (λεκάνη με προχοή), σκεύος πολτοποίησης και ανάμειξης τροφίμων, το οποίο προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για τις διατροφικές πρακτικές και την καθημερινή ζωή στο πλοίο.

 

Προηγμένη τεχνολογία καταδύσεων και τεκμηρίωση

Όπως και το 2024, η χρήση ρυθμιστών κλειστού κυκλώματος με μείγμα αερίων βελτίωσε την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των καταδύσεων. Οι υποβρύχιες έρευνες παρακολουθήθηκαν και συντονίστηκαν σε πραγματικό χρόνο χάρη σε τηλεκατευθυνόμενα υποβρύχια σκάφη της Hublot Xplorations. Επιπλέον, εγκαταστάθηκε εκ νέου το εργαστήριο πεδίου στον οικισμό του Ποταμού, το οποίο επέτρεψε την πραγματοποίηση προκαταρκτικών επιτόπιων αναλύσεων, ενώ η πρόοδος των ανασκαφών τεκμηριώθηκε με τη δημιουργία τρισδιάστατων φωτογραμμετρικών μοντέλων.

Εκτός από τα σχέδια και τις φωτογραφίες των αντικειμένων που ανακτήθηκαν, τα δεδομένα ενσωματώθηκαν σε ένα σύστημα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS). Η τεκμηρίωση θα αποτελέσει, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα των προηγούμενων αποστολών, τη βάση για λεπτομερείς αναλύσεις.

Το ερευνητικό πρόγραμμα των τελευταίων πέντε ετών (2021-2025) υλοποιήθηκε από την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Ελλάδα (EΑΣΕ), υπό την εποπτεία της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού.

Οι έρευνες στο πεδίο διεξήχθησαν από το Πανεπιστήμιο της Γενεύης με ομάδα αρχαιολόγων-δυτών, η οποία συμπληρώθηκε με τη συμμετοχή της μονάδας υποβρύχιων αποστολών της Ελληνικής Ακτοφυλακής (Ομάδα Ειδικών Καταδύσεων).

Η ερευνητική ομάδα

Το ερευνητικό πρόγραμμα διευθύνουν η δρ Αγγελική Γ. Σίμωσι (Επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων ΥΠ.ΠΟ.) και ο καθ. Lorenz E. Baumer (Πανεπιστήμιο Γενεύης). Η επιτόπια επίβλεψη των εργασιών πραγματοποιήθηκε από την δρ Patrizia Birchler Emery (Πανεπιστήμιο Γενεύης) και την καταδυόμενη αρχιτέκτονα-μηχανικό Αικατερίνη Ταγωνίδου. Την εποπτεία στο πεδίο από πλευράς Εναλίων Αρχαιοτήτων είχε η καταδυόμενη εργατοτεχνίτρια, Αθηνά Πατσούρου. Ο Αλέξανδρος Σωτηρίου (συνεργαζόμενος ερευνητής Πανεπιστημίου Γενεύης) ήταν υπεύθυνος για το συντονισμό της καταδυτικής ομάδας. Η εξειδικευμένη τεκμηρίωση έγινε από ειδικούς του Πανεπιστημίου της Γενεύης, ενώ η Hublot Xplorations παρείχε σημαντική τεχνική υποστήριξη. Την οργάνωση της αποστολής ανέλαβε ο Γιάννης Μπιτσάκης (Πανεπιστήμιο Γενεύης και Ίδρυμα Nereus Research).

Κύριοι χορηγοί του ερευνητικού προγράμματος είναι η Ελβετική ωρολογοποιία Hublot (επίσημο ρολόι καταδύσεων, οικονομική, τεχνική και επιστημονική υποστήριξη), το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη (τεχνική και οικονομική υποστήριξη, ακαδημαϊκός συνεργάτης στην Ελλάδα) και το Ίδρυμα Nereus Research.

Επίσης, η COSMOTE TELEKOM στηρίζει από το 2014 την υποβρύχια ανασκαφική έρευνα στο ναυάγιο των Αντικυθήρων, ως χορηγός τεχνολογίας, παρέχοντας προηγμένες τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες και εξασφαλίζοντας πλήρη συνδεσιμότητα της περιοχής της ανασκαφής και του νησιού, μέσω υπερσύγχρονων δικτύων 5G και οπτικών ινών.

 Αυτές οι υποδομές επιτρέπουν την άμεση μετάδοση δεδομένων και την αποτελεσματική επικοινωνία κατά τη διάρκεια των υποβρύχιων ερευνών.