Ανάγκες και εξαρτήσεις.
Γράφει ο Νικόλαος Αρβανιτίδης, Δρ Οικονομικός Γεωλόγος
Η συζήτηση για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής ετοιμότητας (1) έχει πάρει μπρος για τα καλά με τις σχετικές αποφάσεις να παίρνονται χωρίς τις συνήθεις καθυστερήσεις της Επιτροπής, και μάλλον με συνοπτικές διαδικασίες. Η σχεδιαζόμενη οικονομική επένδυση προβλέπει την διάθεση ενός ποσού ύψους 800 εκ ευρώ, ενώ η Λευκή Βίβλος (2) που έχει συνταχθεί για την ευρωπαϊκή άμυνα καθορίζει το πλαίσιο επανεξοπλισμού της Ευρώπης με ορόσημο το 2030. Στην κατεύθυνση αυτή, η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία καλείται μέσα στα επόμενα 5 χρόνια να καλύψει η ίδια της, από μόνη της δηλαδή, τις δυναμικές ανάγκες που υπάρχουν, ώστε η Ευρώπη να αποκτήσει την στρατιωτική δεινότητα που η ηγεσία της θεωρεί ότι χρειάζεται.
AdvertisementAdvertisementΣτον κλάδο της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας δραστηριοποιούνται σήμερα περίπου 1.400 συναφείς εταιρίες, με σημαντική στρατηγική, πολιτική, οικονομική και κοινωνική σημασία, αφού απασχολούν έμμεσα 1.400.000 εργαζόμενους και έχουν σχεδόν 100 δις ευρώ ετήσια έσοδα από πωλήσεις (3). Αφορούν κυρίως σε εξοπλισμό, αλλά και την ηλεκτρονική υποστήριξη και άλλο σχετικό μηχανισμό οπλικών συστημάτων που δρουν στην ξηρά, την θάλασσα και τον αέρα. Για την κατασκευή και την παραγωγή τους απαιτείται η χρήση συγκεκριμένων ορυκτών πρώτων υλών (ΟΠΥ), πολλές από τις οποίες χαρακτηρίζονται στρατηγικές και κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες (ΣΚΟΠΥ), αφού η Ευρώπη δεν τις εξορύσσει η ίδια της και αναγκάζεται να τις εισάγει.
Με την εξέλιξη αυτή συμβαίνει κατά κάποιο τρόπο, το κέντρο βάρος της συζήτησης και του ενδιαφέροντος, σε ότι αφορά στην ζήτηση των ΣΚΟΠΥ, να μετατοπίζεται από αυτές που χρειάζεται η ενεργειακή μετάβαση (ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά) και η ηλεκτροκΊνηση (μπαταρίες λιθίου, μαγνήτες νεοδυμίου), σε αυτές που απαιτούνται από την αμυντική βιομηχανία (Σχ. 1). Από τις ΟΠΥ μπαταρίας και μαγνήτη δηλαδή, όλα τα φώτα να πέφτουν πλέον για παράδειγμα, στις ΟΠΥ τανκς, πολεμικών αεροσκαφών και υποβρυχίων.
Σύμφωνα με σχετική έρευνα της ΕΕ, η αμυντική βιομηχανία χρησιμοποιεί για την κατασκευή των όπλων που παράγει, περίπου 39 ΟΠΥ (4, 5), μεταξύ των οποίων ένας μεγάλος αριθμός ΣΚΟΠΥ, συμπεριλαμβανομένων 6 σπανίων γαιών, αλλά και πολύτιμων μετάλλων (Σχ. 2).
Συγκεκριμένα πρόκειται για τις ΟΠΥ:
Αλουμίνιο (Al), Βάριο (Ba), Βηρύλλιο (Be), Κάδμιο (Cd), Χρώμιο (Cr), Κοβάλτιο (Co), Χαλκός (Cu), Γάλλιο (Ga), Γερμάνιο (Ge), Άφνιο (Hf), Ίνδιο (In), Σίδηρος (Fe), Μόλυβδος (Pb), Λίθιο (Li), Μαγνήσιο (Mg), Μαγγάνιο (Mn), Μολυβδαίνιο (Mo), Νικέλιο (Ni), Νιόβιο (Nb),Ρήνιο (Re), Ταντάλιο (Ta), Θόριο (Th), Κασσίτερος (Sn), Τιτάνιο (Ti), Βολφράμιο (W), Βανάδιο (V), Ψευδάργυρος (Zn), Δυσπρόσιο (Dy), Σαμάριο (Sm), Νεοδύμιο (Nd),Ύττριο (Y), Πρασεοδύμιο (Pr), Χρυσός (Au), Πλατίνα (Pt), Άργυρος (Ag), Βόριο (B) και Σελήνιο (Se). Στο Σχ. 2 παρουσιάζονται παραδείγματα των ΟΠΥ που αντίστοιχα χρησιμοποιούνται στην κατασκευή τανκς, υποβρυχίου και μαχητικού αεροπλάνου.
Advertisement
Εκτός από την ΕΕ και το ΝΑΤΟ έχει ανακοινώσει σχετικό κατάλογο 12 «ΣΚΟΠΥ Άμυνας», όπως τιτλοφορούνται (6), όπου περιλαμβάνονται: Αλουμίνιο, Βηρύλλιο, Κοβάλτιο, Γάλλιο, Γερμάνιο, Γραφίτης, Λίθιο, Μαγγάνιο, Πλατίνα, Σπάνιες Γαίες, Τιτάνιο και Βολφράμιο. Αναφέρεται ότι η διαθεσιμότητα και η ασφαλής προμήθεια αυτών των ΣΚΟΠΥ είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της τεχνολογικής αιχμής και της επιχειρησιακής ετοιμότητας του ΝΑΤΟ. Διαταραχές στον εφοδιασμό τους θα μπορούσαν να επηρεάσουν την παραγωγή βασικού αμυντικού εξοπλισμού.
Σε σχετική αμερικανική έρευνα (7) αναφέρεται για παράδειγμα ότι το τιτάνιο, το ταντάλιο και το βολφράμιο, είναι βασικές ΟΠΥ σε πολλά στρατιωτικά οπλικά συστήματα των ΗΠΑ. Επιτρέπουν μοναδικές, υψηλών επιδόσεων δυνατότητες πολεμικής ετοιμότητας. Η μείωση των κινδύνων που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την πρόσβαση στην αλυσίδα εφοδιασμού τους (Σχ. 3) είναι κυρίαρχης σημασίας, την στιγμή μάλιστα που η Κίνα ελέγχει σε μεγάλο βαθμό την εξόρυξη και την επεξεργασία τους. Σε παρόμοια συμπεράσματα καταλήγει και σχετική ολλανδική μελετη (8).
Η Κίνα προμηθεύει το 34% όλων των ΟΠΥ στις ευρωπαϊκές αμυντικές βιομηχανίες, συμπεριλαμβανομένου του 91% των σπανίων γαιών, 83% του βολφραμίου, 81% του μαγνησίου, 76% του γερμανίου, 63% του γαλλίου, 57% του ίνδιου, του 54% του μολύβδου και 52% του βαναδίου (9). Εξακολουθεί επίσης να υπάρχει αυξημένη ανάγκη για ΟΠΥ που θεωρούνται ότι έχουν μέτριο κίνδυνο εφοδιαστικής αλυσίδας, όπως το αλουμίνιο, ο σίδηρος (και ο χάλυβας) και ο χαλκός. Βέβαια η ΕΕ εξαρτάται κατά 58% και 17% από τις εισαγωγές αλουμινίου και χαλκού, αντίστοιχα, με την Κίνα να είναι ο μεγαλύτερος παγκόσμιος παραγωγός και στις δύο περιπτώσεις .
Η Κίνα και η Ρωσία αποτελούν σημαντικές πηγές ΣΚΟΠΥ. Η Κίνα τις τελευταίες δεκαετίες έχει επίσης επενδύσει και αναπτύξει μεταλλευτικές δραστηριότητες σε τρίτες χώρες. Προκύπτει έτσι ότι η Κίνα να κατέχει σημαντική θέση στον παγκόσμιο εφοδιασμό όχι μόνο σε ανάντη ΟΠΥ και ΣΚΟΠΥ, αλλά και σε επεξεργασμένα προϊόντα που εξορύσσονται αλλού. Μάλιστα στις αλυσίδες αξίας ορισμένων ΣΚΟΠΥ έχει το αποκλειστικό μονοπώλιο.
Για παράδειγμα, το 2021, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι το γάλλιο και το ιρίδιο – που χρησιμοποιούνται σε αμυντικές εφαρμογές προέρχονταν κυρίως από την Κίνα και το 2023, δήλωσε ότι η χώρα είχε «100% καθαρή εξάρτηση» από το γάλλιο, με την Κίνα να αναφέρεται ως η κύρια πηγή (10).
Σε μεγάλο βαθμό παραμένει επισης η εξάρτηση του βολφραμίου από την Κίνα, του κοβαλτίου απο την Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και του τιτανίου από την Ρωσία (10). Η ΕΕ σημείωσε το 2024 ότι η Κίνα παρέχει το 100% της προμήθειας της ΕΕ σε βαριές σπάνιες γαίες.
Το 2023, η ΕΕ εκτίμησε ότι η ζήτηση για REE σε παγκόσμιο επίπεδο θα αυξηθεί κατά 11-13 φορές της σημερινής, έως το 2050 (11). Η γεωπολιτική διάσταση λοιπόν και των ΟΠΥ που χρειάζεται η αμυντική βιομηχανία είναι δεδομένη, σε όλα τα στάδια των αλυσίδων αξίας και εφοδιασμού τους.
Η ΕΕ έχει καταλήξει στην λίστα των ΟΠΥ (4) που χρειάζεται η δική της αμυντική βιομηχανία. Γνωρίζει ακριβώς τις εξαρτήσεις που έχει από εισαγωγές, όπως επίσης και τις δικές της δυνατότητες για αυτονομία και αυτάρκεια, μέσα από την αξιοποίηση των ενδοευρωπαίκών κοιτασμάτων, μια δυναμική που θέλει να υλοποιήσει μέσα από την προοπτική εφαρμογής του Κανονισμού ΣΚΟΠΥ, ο οποίος προβλέπει ότι, το 10% και το 40% των ετήσιων αναγκών θα εξορύσσεται και θα επεξεργάζεται αντίστοιχα εντός της ΕΕ, το 25% θα καλύπτεται από ανακύκλωση, και το 65% των ετήσιων αναγκών της ΕΕ για κάθε ΣΚΟΠΥ σε οποιοδήποτε σχετικό στάδιο επεξεργασίας δεν πρέπει να προέρχεται από μία τρίτη χώρα (12, 13).
Στην κατεύθυνση αυτή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε, για πρώτη φορά, έναν αριθμό 47 στρατηγικών έργων για την ενίσχυση των εγχώριων αλυσίδων αξίας ΣΚΟΠΥ και την σχετική διαφοροποιήση των πηγών εφοδιασμού τους (14, 15, 16). Τα νέα Στρατηγικά Έργα σηματοδοτούν ένα σημαντικό ορόσημο στην εφαρμογή έως το 2030, των προαναφερόμενων στόχων εξόρυξης, επεξεργασίας και ανακύκλωσης του Κανονισμού. Τα Στρατηγικά Έργα έρχονται να συμβάλλουν στην επίτευξη της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης της Ευρώπης, και να υποστηρίξουν την ευρωπαϊκή αμυντική και αεροδιαστημική βιομηχανία.
Σχετικές πηγές
Acting on defence to protect Europeans https://commission.europa.eu/topics/defence/future-european-defence_en
White Paper for European Defence – Readiness 2030 https://www.eeas.europa.eu/eeas/white-paper-for-european-defence-readiness-2030_en
Alves Dias, P., Blagoeva, D., Pavel, C. and Arvanitidis, N., Cobalt: demand-supply balances in the transition to electric mobility, EUR 29381 EN, Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2018, ISBN 978-92-79-94311-9, doi:10.2760/97710, JRC112285. https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC112285
AdvertisementWhich critical raw materials are used in Europe’s defence sector? https://www.euronews.com/my-europe/2025/04/11/which-critical-raw-materials-are-used-in-europes-defence-sector
NATO releases list of 12 defence-critical raw materials https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_231765.htm
Critical Materials Are In High Demand. What is DOD Doing to Secure the Supply Chain and Stockpile These Resources? https://www.gao.gov/blog/critical-materials-are-high-demand.-what-dod-doing-secure-supply-chain-and-stockpile-these-resources
New report | Raw material and supply chain vulnerabilities in the Dutch defence sector: An analysis of the Air Defence & Command Frigate https://hcss.nl/news/new-report-raw-material-and-supply-chain-vulnerabilities-in-the-dutch-defence-sector/
European defence readiness https://euagenda.eu/publications/european-defence-readiness
Critical Raw Materials and European Defence https://www.iiss.org/globalassets/media-library―-content―migration/files/research-papers/2025/03/iiss_critical-raw-materials-and-european-defence_25032025.pdf
Supply chain analysis and material demand forecast in strategic technologies and sectors in the EU – A foresight study https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC132889
Critical Raw Materials Act https://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/raw-materials/areas-specific-interest/critical-raw-materials/critical-raw-materials-act_en
Implementing the EU’s Critical Raw Materials Act https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_BRI(2024)766253
Commission selects 47 Strategic Projects to secure and diversify access to raw materials in the EU https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_25_864
Selected strategic projects https://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/raw-materials/areas-specific-interest/critical-raw-materials/strategic-projects-under-crma/selected-projects_en
Στρατηγικά έργα για την ενίσχυση των ενδοευρωπαϊκών αλυσίδων αξίας Στρατηγικών Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΣΟΠΥ) https://rawmathub.gr/synentefkseis-kai-arthra-gia-protes-yles/expert-talks-in-rawmathub-gr/stratigika-erga-gia-tin-enisxysi-ton-endoevropaikon-alysidon-aksias-stratigikon-orykton-proton-ylon-sopy?fbclid=IwY2xjawJpvEVleHRuA2FlbQIxMAABHpP4hPh8_D4e0CbxmV-IJeddmxLFkjju37tFDYGobh-vKLYJ7AvA0LYuWHij_aem_e3DTjFFksBj_EqIpix1eIw
