Είναι λάθος να αναπαράγουμε την εικόνα μιας δήθεν αήττητης και πανίσχυρης Τουρκίας και να συγκρίνουμε διαρκώς τη χώρα μας με όρους που επιβάλλει η τουρκική προπαγάνδα.

Συνεχώς ακούμε να αναπαράγεται το αφήγημα της «έξυπνης Τουρκίας» που ξέρει να ελίσσεται, διαθέτει μακρόπνοη στρατηγική και έχει καταστεί όχι μόνο μια περιφερειακή γεωπολιτική δύναμη, αλλά και ηγέτιδα του μουσουλμανικού κόσμου, απολαμβάνοντας μάλιστα και την εύνοια του Τραμπ. 

Όμως, ανταποκρίνεται αυτή η εικόνα στην πραγματικότητα; Μήπως η τουρκική εξωτερική πολιτική συναντά σημαντικά εμπόδια και αντιστάσεις, τόσο στο εσωτερικό του μουσουλμανικού κόσμου όσο και στις σχέσεις της με τη Δύση; Πόσο σταθερή και αποτελεσματική είναι τελικά η θέση της Τουρκίας στη διεθνή σκακιέρα; 

Ας επιχειρήσουμε μια πιο διεισδυτική και τεκμηριωμένη προσέγγιση στις πρόσφατες εξελίξεις που αφορούν στο αφήγημα της Τουρκίας ως ηγέτιδας δύναμης του μουσουλμανικού κόσμου, ως ισχυρής περιφερειακής δύναμης στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, αλλά και ως «ευνοούμενης» των ΗΠΑ λόγω της συμπάθειας του Τραμπ προς τον Ερντογάν. 

1. Η Τουρκία ως ηγέτιδα του μουσουλμανικού κόσμου και περιφερειακή δύναμη- Αραβικές αντιδράσεις κατά της Τουρκίας στον OIC 

Η τουρκική ηγεσία, υπό τον Ερντογάν, έχει επενδύσει συστηματικά στο αφήγημα της αναβίωσης του οθωμανικού μεγαλείου και της ανάδειξης της Τουρκίας σε ηγέτιδα δύναμη του ισλαμικού κόσμου, φιλοδοξώντας να αποτελέσει ισότιμο συνομιλητή της Δύσης. Η εμπλοκή της Τουρκίας σε συγκρούσεις όπως στη Συρία και τη Λιβύη, καθώς και η πολιτική δημιουργίας «δορυφορικών κρατών» (π.χ. στη Σομαλία), εντάσσονται σε μια ευρύτερη προσπάθεια εδραίωσης της περιφερειακής της επιρροής, διασφάλισης ζωτικών συμφερόντων και ελέγχου ενεργειακών διαδρόμων, καθώς και η  στρατηγική της «Γαλάζιας Πατρίδας», με στόχο την αναδιαμόρφωση της ισορροπίας ισχύος στην περιοχή και την ανάδειξη της Τουρκίας ως κυρίαρχου παίκτη.  Ωστόσο, η επιτυχία αυτής της πολιτικής δεν είναι δεδομένη, καθώς συναντά σημαντικές αντιστάσεις από περιφερειακές δυνάμεις όπως η Αίγυπτος, τα ΗΑΕ και η Γαλλία, Ελλάδα και Κύπρο, αλλά και από την ΕΕ που στα θέματα αυτά έχει ξεκάθαρο λόγο. 

Το αφήγημα της ηγέτιδας δύναμης του μουσουλμανικού κόσμου στη Σύνοδο Κορυφής του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας ( OIC)  στις 22-23 Ιουνίου 2025) στην Κωνσταντινούπολη,  αποδείχθηκε αδύναμο καθώς η προσπάθεια της Τουρκίας να προωθήσει τις θέσεις της για το Κυπριακό και τη μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη και τα Δωδεκάνησα στις σχετικές παραγράφους 24-25  της Διακήρυξης της Κωνσταντινούπολης, συνάντησε ισχυρές αντιδράσεις από σημαντικές αραβικές χώρες όπως η Αίγυπτος, το Ιράκ, η Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ, ο Λίβανος και το Μπαχρέιν, αμφισβητώντας την τουρκική ρητορική και καλώντας σε σεβασμό των δικαιωμάτων των μουσουλμανικών μειονοτήτων με βάση τις διεθνείς συμφωνίες, χωρίς όμως να υιοθετούν πλήρως τις τουρκικές θέσεις. 

Αυτή η στάση αποδεικνύει ότι η Τουρκία δεν μπορεί να επιβάλει τις απόψεις της ούτε καν εντός του μουσουλμανικού κόσμου, γεγονός που περιορίζει τη διεθνή της επιρροή και αποδυναμώνει το αφήγημα της ως ηγέτιδας δύναμης του μουσουλμανικού κόσμου. Σαφώς για αυτή την εξέλιξη καλό θα είναι να αναδείξουμε και το ρόλο της Ελλάδας με την οικοδόμηση ισχυρών συμμαχιών και ανάπτυξη διμερών σχέσεων με τις χώρες αυτές .  

2.Η αντιπαράθεση Ισραήλ-Ιράν και ο ρόλος της Τουρκίας

Η Τουρκία, αν και έχει ταχθεί ρητορικά στο πλευρό του Ιράν λόγω της πλήρους ρήξης με το Ισραήλ, θα στοιχημάτιζε κανείς πως στην πραγματικότητα δεν επιδιώκει πραγματική νίκη του Ιράν καθώς εθλόγως δεν επιθυμεί να αποκτήσει το Ιράν πυρηνικά όπλα, όμως προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τη σύγκρουση για να ενισχύσει το δικό της ρόλο ως ηγέτιδας δύναμης στον μουσουλμανικό κόσμο. 

Η πραγματικότητα όμως είναι πιο σύνθετη: Η αποσταθεροποίηση του Ιράν θα μπορούσε να έχει σοβαρές επιπτώσεις και για την ίδια την Τουρκία, ειδικά σε ό,τι αφορά το Κουρδικό, την οικονομική της σταθερότητα αλλά και τα μεγάλα μεταναστευτικά κύματα που θα δημιουργηθούν στα σύνορα της. Το ενδεχόμενο αποδυνάμωσης ή διάλυσης του Ιράν, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε φυγόκεντρες τάσεις και χάος στα σύνορά της. Το Ιράν φιλοξενεί μεγάλο αριθμό Κούρδων (περίπου 8 εκατομμύρια), και μια εσωτερική κατάρρευση θα μπορούσε να ενισχύσει τις κουρδικές αυτονομιστικές κινήσεις τόσο στο Ιράν όσο και εντός της Τουρκίας, με απρόβλεπτες συνέπειες για την ασφάλεια και την εδαφική ακεραιότητα της Άγκυρας 

Επίσης, οι σχέσεις με το Ισραήλ βρίσκονται στο χαμηλότερο σημείο των τελευταίων δεκαετιών, περιορίζοντας τα περιθώρια ελιγμών της Άγκυρας στην περιοχή. Ακόμα και αν υπάρξουν κάποιες ευκαιρίες για την Τουρκία, όπως η αποδυνάμωση της ιρανικής επιρροής στη Συρία ή το Ιράκ, τα οφέλη αυτά είναι αβέβαια και συνοδεύονται από σημαντικούς κινδύνους. 

Και στα καθ’ ημάς, ας μην περνούν στα ψιλά,  δηλώσεις  όπως αυτή του υπουργού  Εξωτερικών του Ισραήλ, Γκιντεόν Σάαρ, που κατηγόρησε ευθέως  τον Ερντογάν για υποκρισία, αυταρχισμό και ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες, επισημαίνοντας συγκεκριμένα την παράνομη τουρκική κατοχή της βόρειας Κύπρου: 

Είναι ιδιαίτερα ειρωνικό το γεγονός ότι κάποιος που δεν κρύβει τις ιμπεριαλιστικές του φιλοδοξίες, κάποιος που εισέβαλε στη βόρεια Συρία και κατέχει παράνομα τη βόρεια Κύπρο, ισχυρίζεται ότι μιλάει στο όνομα της ηθικής και του διεθνούς δικαίου. Λίγη αυτογνωσία θα μπορούσε να βοηθήσει ….

3. Η «συμπάθεια» Τραμπ στον Ερντογάν: Περιορισμένη αξία 

Τέλος, παρά τις δημόσιες δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ για τον «δυνατό και έξυπνο» Ερντογάν, η πραγματικότητα των αμερικανοτουρκικών σχέσεων είναι πολύ πιο περίπλοκη. Ακόμα και αν η προσωπική σχέση Τραμπ- Ερντογάν θεωρητικά είναι καλή  , αυτό δεν εμπόδισε τον Τραμπ να συμπλεύσει με το Ισραήλ και να εκφράσει το θαυμασμό του για τους ‘’ηγέτες που τελειώνουν τη δουλειά τους’’, όπως κάνει ο Νετανιάχου με το Ιράν.   

Η Ελλάδα απέναντι στη «Γαλάζια Πατρίδα»: Νομιμότητα, Αυτοπεποίθηση και Εθνική Στρατηγική 

Παρά τη φαινομενική δυναμική της και τις εντυπωσιακές δημόσιες σχέσεις του Ερντογάν με ηγέτες όπως ο Τραμπ, η Τουρκία αδυνατεί να μετατρέψει τις περιφερειακές και διεθνείς εξελίξεις σε ουσιαστικά στρατηγικά κέρδη. Οι αραβικές χώρες αμφισβητούν ανοιχτά τις τουρκικές θέσεις, όπως φάνηκε πρόσφατα στον Οργανισμό Ισλαμικής Συνεργασίας, ενώ η αντιπαράθεση Ισραήλ-Ιράν εγκυμονεί περισσότερους κινδύνους παρά ευκαιρίες για την Άγκυρα. Επιπλέον, η προσωπική χημεία του Ερντογάν με τον Τραμπ, όσο και αν προβάλλεται, δεν επαρκεί για να ανατρέψει τους υφιστάμενους συσχετισμούς ισχύος ή να διασφαλίσει μακροπρόθεσμα οφέλη για την Τουρκία. 

Αυτές οι αδυναμίες της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής προσφέρουν στην Ελλάδα σημαντικά περιθώρια για την προώθηση της δικής της εθνικής στρατηγικής. Παρά τα αναπόφευκτα λάθη ή παραλείψεις, η Αθήνα με συνέπεια και διορατικότητα στη χάραξη και υλοποίηση μιας πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής και με στοχευμένες στρατηγικές κινήσεις σε επίπεδο συμμαχιών, διμερών σχέσεων και πολυμερών συνεργασιών, ενισχύει τη διεθνή της θέση και διασφαλίζει τα εθνικά της συμφέροντα. Η εμβάθυνση των σχέσεων με χώρες-κλειδιά της περιοχής, η ενεργή συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς και η αξιοποίηση των γεωπολιτικών εξελίξεων υπέρ των ελληνικών προτεραιοτήτων, αποτελούν απτά παραδείγματα μιας εξωτερικής πολιτικής που, παρά τις προκλήσεις, παραμένει στρατηγικά προσανατολισμένη και αποτελεσματική. 

Ίσως κάποιοι να διαφωνούν ως προς την αποτελεσματικότητα κρίνοντας από τις μονομερείς ενέργειες της Τουρκία,  αρχής ορμώμενης από το αφήγημα της Γαλάζιας Πατρίδας, τη σκληρή ρητορική απέναντι την Ελλάδα , και  πρωτοβουλίες όπως (i)  το Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο (2019) χαρακτηρίστηκε παράνομο από την Ελλάδα, την ΕΕ και τις ΗΠΑ, καθώς παραβίαζε κυριαρχικά δικαιώματα ελληνικών νησιών (Κρήτη, Ρόδος)  με την Ελλάδα να απαντά  με τη συμφωνία ΑΟΖ με την Αίγυπτο (2020), ακυρώνοντας ουσιαστικά το μνημόνιο, (ii) την υποβολή του τουρκικού Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ) στην UNESCO   ως απάντηση στο ΘΧΣ της Ελλάδας ( Απρίλιος 2025) και την  έκδοση χαρτών με βάση την «μέση γραμμή» αγνοώντας  το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), το οποίο παραχωρεί νησιά πλήρη δικαιώματα υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ. 

Η ρητορική περί «Γαλάζιας Πατρίδας» και οι μονομερείς ενέργειες της Τουρκίας, όπως η κατάθεση του χάρτη Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού στην UNESCO που διχοτομεί το Αιγαίο, δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν διεθνή νομιμοποίηση, καθώς στερούνται νομικής βάσης και δεν παράγουν έννομα αποτελέσματα σύμφωνα με το ελληνικό ΥΠΕΞ. Η τουρκική αυτή τακτική αποτελεί απάντηση στις ελληνικές πρωτοβουλίες, όπως η ολοκλήρωση του εθνικού θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού και η δημιουργία Θαλάσσιου Πάρκου στις Κυκλάδες, αλλά δεν βρίσκει ανταπόκριση σε διεθνείς οργανισμούς. 

Ας μην ξεχνάμε το Πρωτόκολλο της Βέρνης (1976), το οποίο προέβλεπε ρητά ότι οι μονομερείς ενέργειες στο Αιγαίο είναι αντιπαραγωγικές και ότι η μόνη οδός επίλυσης των διαφορών είναι οι διμερείς διαπραγματεύσεις για την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ. Παρά ταύτα, η Τουρκία συνεχίζει να αγνοεί αυτή τη δέσμευση, κρατώντας σε ομηρία την επίλυση της μίας και μοναδικής διαφοράς με την Ελλάδα, προκειμένου να εξυπηρετεί το εσωτερικό και εξωτερικό της αφήγημα. 

Ωστόσο, είναι λάθος να αναπαράγουμε την εικόνα μιας δήθεν αήττητης και πανίσχυρης Τουρκίας και να συγκρίνουμε διαρκώς τη χώρα μας με όρους που επιβάλλει η τουρκική προπαγάνδα. Η Ελλάδα, με την ευρωπαϊκή νομιμοποίηση του δικού της θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού και την προσήλωσή της στο Διεθνές Δίκαιο, ενισχύει τη διαπραγματευτική της ισχύ και υπερασπίζεται αποτελεσματικά τα εθνικά της συμφέροντα. Η πραγματική πατριωτική στάση δεν είναι η μιζέρια ή η ετεροκαθοριζόμενη σύγκριση, αλλά η ψύχραιμη διεκδίκηση των δικαίων μας στη βάση της διεθνούς νομιμότητας και της ευρωπαϊκής στρατηγικής.

 *

Δρ Ελευθερία Φτακλάκη

Πολιτικός Επιστήμων/Διεθνολόγος – Διδάκτωρ ευρωπαϊκών σπουδών και διεθνούς πολιτικής Post Doc senior researcher Επιστημονικός  Σύμβουλος Strategic Foresight- Προεδρία της Ελληνικής Κυβέρνησης