Με αφορμή και την Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και το τραγούδι της Κλαυδίας.
″Την Πατρίδα μ′ έχασα,/έκλαψα κι επόνεσα/ Λύουμαι κι αροθυμώ/ώι, ώι!, ώι, ώι!/Ν′ ανασπάλω κι′ επορώ” (”Την Πατρίδα μ′ έχασα”, Ποντιακό τραγούδι).
“Μόχθων δ′ ουκ άλλος ύπερθεν ή γας πατρίας στέρεσθαι” (”Μήδεια”, 650-51).
AdvertisementAdvertisement«Δε ζει χωρίς πατρίδες/η ανθρώπινη ψυχή» /«γιούχα και πάντα γιούχα των πατρίδων!» (Παλαμάς, “Ο Δωδεκάλογος του Γύφτoυ”)
«Τα χελιδόνια της φωτιάς/
Θάλασσες και αν περνούνε/
Του ριζωμού τα χώματα/
Ποτέ δεν λησμονούνε» («Αστερομάτα»)
Και να που η επιτυχής και αξιοπρεπής παρουσία της Κλαυδίας στην Eurovision χωρίς να πολιτικολογεί εμφανώς έθιξε με διακριτικότητα το θέμα του πόνου και της νοσταλγίας που προκαλεί η απώλεια της Πατρίδας (Γενοκτονία Ποντίων). Περισσότερο δε, οι στίχοι του τραγουδιού ανέδειξαν μία διαχρονική ιστορική αλήθεια:
AdvertisementΔεν υπάρχουν «Χαμένες Πατρίδες», αλλά μόνον «Λησμονημένες». Και αλίμονο στους λαούς που υπνοβατούν και λησμονούν…
Καιρός, λοιπόν, και είναι μετά και την επιτυχία της «Αστερομάτας» να στοχαστούμε σε ένα θέμα τόσο παλιό όσο και σύγχρονο αλλά και επίκαιρο: Ποια η θέση της Πατρίδας στη σκέψη και στα συναισθήματα του ανθρώπου;
Η αξιολόγηση μιας κοινωνίας ή μιας εποχής είναι συνάρτηση και του κριτηρίου αξιολόγησης που επιλέγεται κάθε φορά. Στην ομάδα των κριτηρίων αξιολόγησης ανήκουν και οι αντιφατικότητες που χαρακτηρίζουν τις κοινωνίες και την εποχή στο βαθμό που αυτές αντανακλούν τα αδιέξοδα και τις αναζητήσεις των πολιτών. Ανάμεσα στις πολλές αντιφατικότητες που κυριαρχούν στις μέρες μας είναι και αυτή της αμφισβήτησης της έννοιας Πατρίδα από την μια πλευρά και από την επιστροφή ή την αγκίστρωση σε αυτήν και σε ό,τι αυτή συμβολίζει ή εμπνέει στον σύγχρονο άνθρωπο.
AdvertisementΗ αιτιολόγηση της αντιφατικότητας υποχρεωτικά πηγάζει από τις συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί από τα νέα ρεύματα σκέψης και τα νέα οικονομικά δεδομένα που επέβαλε η παγκοσμιοποίηση.
Ο σύγχρονος άνθρωπος αναζητώντας ένα διαφορετικό νόημα ζωής προσπαθεί να απαγκιστρωθεί από παλιές βεβαιότητες που κατά τη γνώμη του τον εμποδίζουν να πραγματώσει στον ύψιστο δυνατό βαθμό το αίτημα για αυτοπροσδιορισμό, ελευθερία, ευτυχία και αυτονομία. Πιστεύει, δηλαδή, πως η έννοια Πατρίδα με όλα τα σημαινόμενά της τον εγκλωβίζει στους δικούς της μύθους και τον ετεροπροσδιορίζει.
Θεωρεί, επίσης, πως η Πατρίδα ως έννοια λειτουργεί ως μία τυραννική ιδεοληψία που ακυρώνει κάθε προσπάθεια για καλλιέργεια και ανάδειξη των ανθρωπιστικών αισθημάτων. Κι αυτό γιατί η Πατρίδα, η κάθε Πατρίδα, και η προσκόλληση σε αυτή εμποδίζει την ειλικρινή επικοινωνία και συνύπαρξη με ανθρώπους που ανήκουν σε άλλη Πατρίδα.
AdvertisementΣτην αμφισβήτηση της Πατρίδας μπορούν να προστεθούν και κάποιες παλιές θεωρίες και θέσεις περί διεθνισμού, που αντέχουν ακόμη στη φθορά του χρόνου. Οι συνήγοροι αυτών των θεωριών πιστεύουν πως η Πατρίδα χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται ακόμη για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της άρχουσας τάξης και εις βάρος των συμφερόντων των εργαζομένων και του απλού λαού. Στη φαρέτρα των επιχειρημάτων αυτής της σχολής ανήκουν και οι πόλεμοι (προϊόν εθνικισμού) που διεξάγονται κατά καιρούς ανά την υφήλιο με ό,τι μπορεί να σημαίνει ένας πόλεμος εξαιτίας του ανθρώπινου κυνισμού και της αγριότητας που τον χαρακτηρίζει.
Από την άλλη πλευρά κι ενώ όλοι πίστευαν πως ο ασύνορος κόσμος και η οικουμενικότητα των αγορών θα ευνοούσε το κίνημα κατά της Πατρίδας και θα δικαίωνε τις θεωρίες του διεθνισμού, συνέβη το αντίθετο. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι επιστρέφουν στις παλιές βεβαιότητες και στα παραδοσιακά σταθερά σημεία. Η Πατρίδα φαίνεται να λειτουργεί ως κεντρομόλος δύναμη και σε αντίθεση με τις φυγόκεντρες τάσεις που ευνοεί η Παγκοσμιοποίηση.
Ο σύγχρονος, δηλαδή, άνθρωπος κάπου νιώθει χαμένος στον ασύνορο κόσμο χωρίς τα δικά του προσωπικά αντίβαρα. Μοιάζει και νιώθει σαν καράβι στον ωκεανό χωρίς έρμα και πλοηγό. Ένα αίσθημα ανασφάλειας και αβεβαιότητας τον διακατέχει και βιώνει το απόλυτο κενό σε έναν κόσμο απροσδιόριστο και ακανόνιστο. Αναζητά ένα σταθερό και οικείο πλαίσιο νοηματοδότησης της ζωής του. Αναζητά το τοπικό που χάθηκε στο χαοτικό παγκόσμιο.
AdvertisementΗ πραγματικότητα επικυρώνει και επιβεβαιώνει την ιστορικά διαπιστωμένη θέση πως ο άνθρωπος γεννιέται από συγκεκριμένους γονείς, φυλετικά και πολιτιστικά προσδιορισμένους, γαλουχείται από τα γλωσσικά και θρησκευτικά στοιχεία του περιβάλλοντός του και γενικά διαμορφώνει την ψυχοδομή και την ταυτότητά του σε έναν συγκεκριμένο ιστορικά και γεωγραφικά προσδιορισμένο χώρο. Κι αυτός ο χώρος δεν είναι άλλος από την Πατρίδα του.
AdvertisementΤο ρόλο και την αξία της Πατρίδας προβάλλει εμφαντικά και ο θεωρητικός του αναρχισμού που τη θεωρεί ως «ιερό και αδιαφιλονίκητο δικαίωμα κάθε ανθρώπου… Γι αυτό, ειλικρινά, είμαι ο πατριώτης όλων των καταπιεσμένων πατρίδων». Εξάλλου με τη θέση του Μπακούνιν συμπλέει και ο Παλαμάς όταν διακήρυττε πως «Δε ζει χωρίς πατρίδες/η ανθρώπινη ψυχή».
Επαγωγικά, λοιπόν, σκεπτόμενοι εύκολα καταλήγουμε στην ερμηνεία και αιτιολόγηση του δίπολου της αντιφατικότητας σχετικά με την Πατρίδα. Ο άνθρωπος εύκολα, σαν ένα “δεμάτι χόρτο”, που λέει και ο Σεφέρης περνάει με ευκολία από το ένα άκρο στο άλλο. Ο Παλαμάς πριν από χρόνια προφητικά είχε καταγράψει αυτήν την αντιφατικότητα στον «Δωδεκάλογο του Γύφτου».
Από το «Γιούχα και πάντα γιούχα των Πατρίδων!» στο «Πως είναι μια η πατρίδα/μας/κι είναι παντού όπου/ πάμε,/μέσα μας/ πατρίδα μία γρικάμε» και στο «Μια πατρίδα η Γη».
Advertisement
