Η επιτυχία δεν μετριέται μόνο με δείκτες. Μετριέται από το αν ο πολίτης νιώθει ότι η δημόσια διοίκηση τον βλέπει, τον ακούει και τον εμπιστεύεται.

Τι θα συνέβαινε αν η δημόσια διοίκηση σταματούσε να φοβάται την αλλαγή – και άρχιζε να τη σχεδιάζει;

Η μεγαλύτερη πρόκληση για κάθε θεσμό δεν είναι να λειτουργεί, αλλά να εξελίσσεται. Κι όμως, στο συλλογικό φαντασιακό, η δημόσια διοίκηση παραμένει συχνά συνώνυμη της ακινησίας, της γραφειοκρατικής δυσκαμψίας και μιας επίμονης θεσμικής καχυποψίας απέναντι στην αλλαγή. Ωστόσο, σε έναν κόσμο που μετασχηματίζεται ραγδαία – τεχνολογικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά – η πρόκληση δεν είναι πια η βελτίωση του παλαιού, αλλά η ριζική ανασυγκρότηση του δημόσιου. Σήμερα, η καινοτομία δεν είναι επιλογή εκσυγχρονισμού· είναι όρος επιβίωσης.

Η καινοτομία ως προϋπόθεση θεσμικής ανθεκτικότητας

Η καινοτομία δεν ταυτίζεται με τεχνολογικές λύσεις ή εντυπωσιακά έργα. Είναι η ικανότητα ενός θεσμού να μαθαίνει, να αναστοχάζεται και να προσαρμόζεται στα αντιφατικά αιτήματα της κοινωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η διοίκηση καλείται να υπερβεί το μοντέλο του New Public Management – που συρρίκνωσε τη δημόσια δράση σε δείκτες και πίνακες ελέγχου – και να στραφεί προς μια νέα λογική: εκείνη του New Public Service, όπου ο πολίτης είναι συμμέτοχος στη χάραξη της πολιτικής, όχι απλώς αποδέκτης αποφάσεων.

Τεχνολογία: εργαλείο με πολιτικό πρόσημο

Η συγκρότηση του gov.gr, οι πλατφόρμες διαλειτουργικότητας, η ψηφιακή ταυτότητα – όλα αυτά είναι σημαντικά βήματα. Όμως η τεχνολογία από μόνη της δεν εγγυάται θεσμική πρόοδο. Η ουσία βρίσκεται στο πώς χρησιμοποιείται. Η πραγματική καινοτομία δεν είναι όταν κάτι ”λειτουργεί”, αλλά όταν εντάσσεται σε ένα μοντέλο διακυβέρνησης που ενισχύει τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και τη συμμετοχή. Το ερώτημα δεν είναι μόνο τι κάνουμε ψηφιακά, αλλά πώς και με ποιους.

Τα Citizen Labs, εργαστήρια πολιτικής όπου πολίτες, δημόσιοι φορείς και κοινωνικοί εταίροι συν-διαμορφώνουν λύσεις – εφαρμόζονται ήδη σε χώρες όπως η Ολλανδία, η Σουηδία και ο Καναδάς. Παράλληλα, εργαλεία όπως ο συμμετοχικός προϋπολογισμός, όπου οι πολίτες αποφασίζουν για την κατανομή δημοσίων πόρων σε τοπικό επίπεδο, έχουν αποδείξει ότι η εμπιστοσύνη και η αποτελεσματικότητα ενισχύονται όταν η λήψη αποφάσεων γίνεται συλλογικά. Αυτά δεν είναι απλώς συμμετοχικές πρακτικές, αλλά παραδείγματα μιας νέας, πιο συνεργατικής πολιτικής κουλτούρας.

Η εμπιστοσύνη δεν διακηρύσσεται – κατακτάται

Ο τελικός στόχος κάθε καινοτομίας είναι η ενίσχυση της εμπιστοσύνης. Όχι μόνο της θεσμικής, αλλά της βιωματικής εμπιστοσύνης του πολίτη προς το κράτος. Και αυτό απαιτεί συνέπεια, διαφάνεια και ουσιαστική επικοινωνία. Η αντιληπτή καινοτομία – η δυνατότητα δηλαδή του πολίτη να αισθάνεται την αλλαγή ως βελτίωση της εμπειρίας του – είναι ίσως ο πιο κρίσιμος δείκτης επιτυχίας. 

Προς ένα ζωντανό οικοσύστημα καινοτομίας

Η Ελλάδα διαθέτει πλέον σημαντικά εργαλεία: Εθνικό Σχέδιο Δράσης, Αποθετήριο Πρακτικών, θεματικά εργαστήρια πολιτικής. Ωστόσο, πώς μπορούμε να μιλήσουμε για καινοτομία όταν η οργανωσιακή κουλτούρα παραμένει καθηλωμένη σε λογικές ελέγχου και καχυποψίας; Όταν οι θεσμοί λειτουργούν αποσπασματικά και η καινοτομία συχνά εξαντλείται σε τυπικές συμμορφώσεις με έργα ΕΣΠΑ; Το ζήτημα δεν είναι η ύπαρξη εργαλείων, αλλά η ουσιαστική ενεργοποίησή τους μέσα από διατομεακές συνέργειες και αποκεντρωμένες δομές. Η καινοτομία δεν χρειάζεται περισσότερα κομμάτια· χρειάζεται ενορχήστρωση. Χρειάζεται Κέντρα Καινοτομίας στην περιφέρεια, θεσμικά clusters που ενώνουν τη διοίκηση με την κοινωνία των πολιτών και την ακαδημαϊκή κοινότητα, καθώς και μηχανισμούς θεσμικής μάθησης. Αν δεν καλλιεργηθεί η εμπιστοσύνη εντός της ίδιας της διοίκησης – μεταξύ διοίκησης και πολιτών, αλλά και ενδοδιοικητικά – οι ψηφιακές πλατφόρμες και τα σχέδια δράσης κινδυνεύουν να μείνουν κενό γράμμα.

Μια διοίκηση του 21ου αιώνα

Η καινοτομία δεν είναι άλλη μία θεματική πολιτικής. Είναι η βάση πάνω στην οποία κρίνεται η θεσμική ετοιμότητα ενός κράτους. Και αυτό απαιτεί αλλαγή κουλτούρας, όχι μόνο εργαλείων. Η Ελλάδα έχει ήδη κάνει σημαντικά βήματα: διαλειτουργικότητα, gov.gr, συμμετοχή σε ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες, νέες θεσμικές δομές. Το επόμενο κρίσιμο βήμα είναι να ξεφύγουμε από τη διοικητική αυτάρκεια και να επενδύσουμε σε μια ανοιχτή, μαθησιακή και συνεργατική διοίκηση. Η επιτυχία δεν μετριέται μόνο με δείκτες. Μετριέται από το αν ο πολίτης νιώθει ότι η δημόσια διοίκηση τον βλέπει, τον ακούει και τον εμπιστεύεται. Και αυτό ξεκινά με το να την εμπιστευτούμε πρώτα εμείς: ως θεσμό, ως φορέα αλλαγής, ως συλλογικό εγχείρημα. Γιατί η εμπιστοσύνη δεν είναι στόχος της καινοτομίας. Είναι η απόδειξή της.