Εδραζόμενη στην εκπληκτική Ελληνική Παράδοση Κατασκοπείας της Κλασικής Περιόδου, την οποία περιέγραψε ο μέγας Θουκυδίδης στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία λειτούργησε τη πρώτη  ολοκληρωμένη υπηρεσία/δίκτυο πληροφοριών με τη σημερινή της έννοια, το λεγόμενο Σκρίνιον των Βαρβάρων, διοικούμενο απ τον Λογοθέτη των Δρόμων ή από τον Πρωτοσπαθάριο επί των Βαρβάρων με 4 διοικητικές ενότητες την Ασιατική, την Ποντιακή την Ανατολική και τη κοινή Θρακική-Ιλλυρική. 

Τα πρώτα καταγεγραμμένα στοιχεία ύπαρξης του Σκρινίου αφορούν τον 5ο αιώνα ενώ μεταξύ 9ου και 11ου αιώνα, το Σκρίνιο των Βαρβάρων έφθασε στο απόγειο της ακμής του. 

Στο Σκρίνιον καταγράφετο κάθε βάρβαρος -ξένος που επισκεπτόταν τη Κων/πολη, ο οποίος και παρακολουθείτο από τους λεγόμενους agentes -κατασκόπους που ανέφεραν τη δραστηριότητά του στις αρμόδιες διοικητικές ενότητες. 

Το Σκρίνιον πραγματοποιούσε ενοποιημένη (στρατηγικού και τακτικού επιπέδου) κατασκοπεία, αντικατασκοπεία, συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών μέσω των ανιχνευτών του, οι οποίοι ονομάζονταν ανάλογα και με το είδος της πληροφορίας που παρείχαν και επιλέγονταν απ όλες τις υπηρεσίες του Βυζαντίου. 

Η στελέχωση γινόταν με αυστηρά αξιοκρατικά κριτήρια, καθώς απαιτείτο μια πολυσχιδής δράση προς επίρρωση του Κύκλου Πληροφορίας (Intelligence Cycle). 

Ως εκ τούτου, οι agentes  καταγράφονται  ως Συνοδικοί εκ της διαδικασίας συλλογής πληροφοριών( η λεγόμενη Σύνοδος επί των Διοπτευσομένων),  η οποία χωριζόταν στο διασκοπείν στο θεάσασθαι στο διερευνήσαι και στο διαγνώναι, το αντίστοιχο σύγχρονο των τεσσάρων σταδίων του Κύκλου Πληροφορίας (Συλλογή-Επεξεργασία- Ανάλυση και Διάχυση). 

Τα στελέχη του Σκρινίου λατινιστί  αναφέρονταν ως speculatores sculcatores exploratores, ducatores, minsuratores, procursatores παράλληλα με το τραπεζίται ονσιάριοι /ταξίαρχοι  και τασινάριοι εκ του αρμενικού tasn..γεγονός που αναδεικνύει τη πολυδιάσταση δράση σε πολλαπλά πεδία. 

Στο σύστημα πληροφοριών στρατηγικού χαρακτήρα του Βυζαντίου περίοπτη θέση κατείχαν οι διπλωμάτες και οι επαγγελματίες έμποροι που ταξίδευαν σε βαρβαρικές χώρες καθώς πραγματοποιούσαν πληθώρα αποστολών από συλλογή πληροφοριών ως και σαμποτάζ.  

Διαλεκτοί πολεμιστές των στρατιωτικών Θεμάτων αποσπασμένοι στο Σκρίνιον πραγματοποιούσαν τακτικού χαρακτήρα στρατιωτική κατασκοπεία/αντικατασκοπεία χρησιμοποιώντας ποικίλλες μεθόδους ανίχνευσης τρωτοτήτων των αντίπαλων στρατευμάτων.  

Το περίφημο De Administrando Imperio επί Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ του Πορφυρογέννητου αποτέλεσε ουσιαστικά το πρώτο κείμενο all source intelligence το οποίο αναφέρεται σε γενικές και ειδικές πληροφορίες ποικίλλης υφής για τους εχθρούς της Αυτοκρατορίας με τη συμμετοχή στη συγγραφή δεκάδων στελεχών , κατασκόπων συμβεβλημένων με τη Βυζαντινή Αυλή και το Σκρίνιον. 

Αξίζει να σημειωθεί οτι το De Administrando Imperio μελετήθηκε από τη CIA ως υπόδειγμα Proto -All Source Intelligence με θεωρητικές, πρακτικές εφαρμογές και προεκτάσεις. 

Ο Αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος Ζ ο  Πορφυρογέννητος θεωρούσε ως βασικό μοτίβο του De Administrando Imperio τη περίφημη ρήση του Αριστοτέλη απ τα Ηθικά Νικομάχεια: 

Η δε φρόνησις περί τ ανθρώπινα και περί ων έστι βουλεύσασθαι, υπαινισσόμενος τη πρακτική υφή της αποκτηθείσας γνώσης και την εφαρμογή της από το κρατικό επιτελείο. 

Χρήζει επισήμανσης το γεγονός ότι η CIA δόμησε τη κουλτούρα του οργανισμού της ως προς την ανάλυση πληροφοριών στο αριστοτελικό απόφθεγμα και στο πρωτότυπο κείμενο του De Administrando Imperio. 

Το Βυζάντιο διέπετο τόσο απ την επονομαζόμενη στρατηγική κουλτούρα του Γερακιού απόλυτα συνυφασμένη με τη χρήση σκληρής ισχύος η οποία όμως συνδυαζόταν αρμονικά με μια ολιστική χρήση του εργαλείου των πληροφοριών και της έμμεσης στρατηγικής προσέγγισης.

Το σημαντικότερο πλεονέκτημα που διέθετε η Βυζαντινή – Ελληνική Αυτοκρατορία έναντι των εχθρών της ήταν η μεικτή στρατηγική προσέγγιση που ακολουθείτο, καθώς κινείτο εξισορροπητικά και ανασχετικά πεναντι των πολλαπλών αντιπάλων του, έχοντας επίγνωση των δυνατοτήτων και των τρωτοτήτων της Αυτοκρατορίας αντιστοίχως με αυτές των αντιπάλων τους οποίους έπληττε πρωτίστως εκ των έσω. 

Ο μεγάλος στρατηγιστής Έντουαρντ Λούτβακ ανέφερε χαρακτηριστικά επ αυτού: 

Η γνώση της Αυτοκρατορίας για τους αντιπάλους της και οι περαιτέρω ενέργειες προς αποδυνάμωσή τους υπήρξε ο καταλυτικός παράγων ανθεκτικότητας του Βυζαντίου επί αιώνες. 

Κατά συνέπεια το στρατηγικό εργαλείο των πληροφοριών υπήρξε κινητήριος δύναμη Στρατηγικής Αποτροπής συμβεβλημένο με τη διοικητική δομή της Αυτοκρατορίας ιδωθέν με ολιστικό τρόπο. 

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έχοντας ανεπτυγμένη Στρατηγική Κουλτούρα Επιβίωσης (ιδίως ως τον 11ο αιώνα), επένδυσε  στη Στρατηγική Χρήση των Πληροφοριών (Strategic Intelligence) και στη Πολιτισμική Διάσταση της Πληροφορίας προς επίτευξη του στρατηγικού στόχου απομείωσης των πηγών ισχύος του αντιπάλου και της εκμετάλλευσης των τρωτών σημείων του. 

Η κεντρική κατεύθυνση αντανακλούσε και το στρατηγικό όραμα επικράτησης και τη πρακτική υφή αξιοποίησης της Πληροφορίας ως προϋπόθεση επίτευξης του στόχου. 

Η εξαιρετική ευκρίνεια και πολυδιάστατη υφή των πληροφοριών και των τρόπων δράσης των Βυζαντινών agentes αποτελεί οδοδείκτη για τη σύγχρονη ευμετάβλητη τάση που αφορά στο περίφημο protean intelligence. 

Για την αποκρυπτογράφηση τάσεων πτυχών ισχυρών σημείων και τρωτοτήτων επί του σύγχρονου πεδίου δράσης των υπηρεσιών πληροφοριών, απαιτείται μια πολύπλευρη διασύνδεση των μορφών απόκτησης πληροφοριών και του τρόπου επεξεργασίας και ανάλυσης που απαιτεί ξεκάθαρη στόχευση και δυνατότητα αντίληψης / σύνθεσης πολλαπλών στοιχείων. 

 Σ αυτό το πλαίσιο, αναντικατάστατη παραμένει η γνώση του πολιτισμικού υποβάθρου του αντιπάλου και των μεθόδων δράσης του. 

Η χρήση της τεχνολογίας (ιδίως της τεχνητής νοημοσύνης) είναι επικουρική και δεν υποκαθιστά τον κρίσιμο ανθρώπινο κρίκο αξιολόγησης των άυλων στοιχείων της πληροφορίας και τις στρατγγικές τους προεκτάσεις επί του πεδίου. 

Χρήζει ιδιαίτερης μνείας το γεγονός οτι οι Βυζαντινοί δίδαξαν την σύζευξη στόχου και μέσων μέσω ενός ευέλικτου πλαισίου στρατηγικού σχεδιασμού. 

Το σημερινό ελληνικό κράτος δεν διαθέτει ούτε κατά διάνοια τη στρατηγική κουλτούρα του Γερακιού ούτε την ολιστική κουλτούρα ασφαλείας της Αυτοκρατορίας που χαρακτήριζε το Βυζάντιο στην Ακμή του. 

Η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών λειτουργεί σε αποσπασματικό πλαίσιο ως προς τον αντίπαλο και επιβιώνει χάρη στη μαχητικότητα και στην αποφασιστικότητα συγκεκριμένων ατόμων.. 

Ως οργανισμός στερείται οράματος είναι καχεκτικός και δυσκίνητος και χρήζει καθολικής μεταρρύθμισης. 

Επιπρόσθετα εξακολουθεί να  πληρώνει πολύ ακριβά το τίμημα της αποδομητικής μεταπολιτευτικής κουλτούρας. 

Πρωτίστως όμως απαιτείται ένα στρατηγικό όραμα ανάπτυξης ενός πολυκεντρικού δικτύου σε διεθνές επίπεδο επί τη βάσει της στρατηγικής κουλτούρας του βυζαντινού υποδείγματος προσαρμοσμένο στα τεχνολογικά δεδομένα του 21ου αιώνα αλλά με σαφή προτεραιότητα στη γνωσιακή υπεροχή με πολιτισμικά χαρακτηριστικά. 

Η υπεροχή επί της πληροφορίας είναι knowledge intensive καθώς η πολιτισμική ανάγνωση στο πλαίσιο των Πληροφοριών επί του αντιπάλου υπήρξε καταλυτικός παράγοντας επικράτησης και στο πεδίο των Διαπραγματεύσεων και των Επιχειρήσεων παντός τύπου (όπως απέδειξε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία τόσο στους Πολέμους εναντίον των Σασσανιδών εναντίον των Βουλγάρων και κατά τον Σικελικό Εσπερινό.) 

Κατά συνέπεια η σύγχρονη ελληνική υπηρεσία πληροφοριών επιβάλλεται να αλλάξει πάραυτα τη γνωσιακή της υποδομή (cognitive structure). 

Εκτός της αναγκαιότητας απόκτησης σύγχρονων μέσων υψηλής τεχνολογίας επιβάλλεται μια ″Γνωσιακή Επανάσταση” προς τη κατεύθυνση της επίτευξης του λεγόμενου συγκριτικού πλεονεκτήματος έναντι του αντιπάλου..το οποίο εδράζεται αμιγώς σε αξιοποίηση επί του γνωσιακού υποβάθρου του αντιπάλου σε κάθε φάση επιχειρήσεων/διαπραγματεύσεων. 

 *

Το παρόν άρθρο εμπεριέχεται στο Επίμετρο του επικείμενου βιβλίο του Κων/νου Λαμπρόπουλου Belli Scientia.